Autor: Prof. dr Goran Vasin
Crkveno-narodni sabori bili su najvažnija institucija Karlovačke mitropolije. Na njima se odlučivalo i razmatralo svako crkveno i školsko pitanje života u samoj Mitropoliji. Nema važnije političke i crkvene ličnosti kod Prečana koja nije učestvovala na crkveno-narodnim saborima. Patrijarh Josif Rajačić, Jovan Subotić, vladike Platon Atanacković i Nikanor Grujić, Svetozar Miletić, Mihailo Polit Desančić, patrijarh German Anđelić, Jaša Tomić, patrijarh Georgije Branković, Svetozar Pribićević čine deo mozaika najznačajnijih predstavnika Srba u Monarhiji na Saborima.
Čitave političke i crkvene generacije trajale su i smenjivale se na crkveno-narodnim saborima. Na Blagoveštenskom saboru poslednji put se pojavio patrijarh Rajačić, a prvi put glasno čuo Miletić. Od 1872/1874. polako, ali sigurno povlače se Nikanor Grujić i Jovan Subotić. Nikanor Grujić posle 1874. nijednom se nije pojavio na crkveno-narodnom saboru, a živeo je do 1887. Jedino su patrijarh Georgije Branković i Mihailo Polit Desančić odolevali vremenu skoro pet decenija. Branković je od 1861. do 1907. bio poslanik svih sabora. Na njegovom poslednjem saboru prvi put ozbiljniju ulogu imao je Svetozar Pribićević. Polit je na Crkveno-narodnom saboru imao sedamdeset osam godina, pomenuti Pribićević trideset dve. Dugo trajanje srpskih političkih elita svakako je doprinosilo i generacijskom i političkom jazu, ali o ovom pitanju tek treba razmišljati. Svetozar Miletić je svoju političku karijeru okončao 1882, sa šezdeset godina, posle punih dvadeset godina upravljanja najvećim delom političkih procesa kod Srba u Monarhiji. Okupljanje političkih oligarhija prečanskih Srba oko Miletića dovelo je do fatalnog ishoda ubistvom Miše Dimitrijevića. Jaša Tomić je tada imao svega trideset četiri godine.
Za pedeset tri godine, birano je šest patrijarha, a presto je bio upražnjen jedanaest godina. Birano je pet administratora Mitropolije. Patrijarsi Samuilo Maširević i Prokopije Ivačković bili su sasvim slabe ličnosti kada je u pitanju organizacija crkvenog života i odnosa sa pastvom i episkopima. Patrijarsi German Anđelić i Georgije Branković pored svojih izrazitih sposobnosti imali su suviše veliku opoziciju na crkveno-narodnim saborima pa se tako često dešavala paralisanost srpskih institucija. Preplitanje Crkve sa politikom u ovom periodu bilo je svakako veoma negativna scena u srpskom društvu. Poneti romantičarskim duhom liberali su činili sve da promene Crkvu, nailazeći na žestoke otpore. Episkopalni karakter i univerzalnost srpske crkve nije ostavljao mesta za veće promene. Ipak episkopi su vrlo često manipulisali i samim Miletićem pokušavajući da dobiju eventualnu podršku za svoje lične ambicije. Ne može se smetnuti sa uma činjenica da su i sami sveštenici često znali biti opozicija svojim episkopima na sednicama crkveno-narodnih sabora. I SNSS i kasnije SNRS imali su svoje pristalice, sveštenike koji su preko štampe često pisali loše o stanju unutar Crkve. Ključnu reč je ipak na kraju davala država, najčešće se stavljajući na stranu episkopata.
Posebno od 1906. i početka Carinskog rata dolazi do pojačanog pritiska na predstavnike srpsko-hrvatske koalicije i šire do pojačanog pomađarivanja u južnoj Ugarskoj. Zvanični Beograd je svakako veću pažnju pridavao političkim aktivnostima Koalicije nego samoj crkveno-školskoj autonomiji i crkveno-narodnim saborima. Aneksija Bosne i Hercegovine uzbudila je prečansku javnost, koja je očekivala reakciju iz Srbije i pisala o agresivnoj politici Dvojne monarhije. Izbor patrijarha Lukijana i Sinodsko ustrojstvo nisu prošli neopaženo u Kraljevini Srbiji. Posebno su pobede srpske vojske i glorifikacija srpskih pobeda u prečanskoj štampi, neposredno posle ukidanja crkveno-školske autonomije (1912) uticale na pojačavanje agresivnije politike prema Srbiji i Srbima u Monarhiji. Od Sarajevskog atentata više nije bilo mogućnosti da se vodi izbalansirana politika. Kraljevina Srbija se našla pred agresijom moćnog suseda, a Srbi u Austrougarskoj faktički osuđeni na tavorenje u nadi da će kraj rata doneti i konačnu promenu politike i dugo čekano ujedinjenje i oslobođenje.
Arhijereji Karlovačke mitropolije u vremenima rešavanja srpskog pitanja u Austrougarskoj, bili su važna spona u lancu srpskih prečanskih elita koje su pokušavale da se izbore za opstanak Srba u Monarhiji. Patrijarh German Anđelić je na prvom mestu imao na umu očuvanje položaja Crkve i Sinoda, od sve većih pritisaka liberala i radikala kada su u pitanju unutrašnji crkveni poslovi. NJegova velika energija koju je ulagao da reši crkveno pitanje, u velikoj meri potrošena je u decenijskom sukobu sa Miletićem i liberalima. Patrijarh Georgije Branković, najveći ktitor zadužbinar Karlovačke mitropolije, doživeo je sudbinu sličnu Anđelićevoj. Progonjen, vređan, omalovažavan, od strane radikala, suštinski je bio mudar, trezven i obazriv čovek vrlo dobro svestan da se protiv ugarske države teško može upotrebiti demagogija. Pod stigmom bivšeg Miletićevog saborca, bio je stalna meta napada radikala, koji će se po dolasku na vlast u crkveno-školskoj autonomiji vrlo brzo priključiti mađarskim strankama u nastupima za Ugarski sabor. Branković je odolevao i pomagao škole, crkve i manastire. Drugog izbora nije imao. Držao se dostojanstveno i iznad svakodfnevice. Već nekoliko godina posle smrti mnogi su sa setom žalili sedog patrijarha koji je staloženo upravljao Crkvom.
Patrijarh Lukijan Bogdanović bio je poslednji Karlovački prvojerarh, najmlađi i jedan od najsposobnijih čije je vreme tek trebalo da dođe. Tragizam vremena, breme srpskih raskola slomilo je mladog čoveka sa patrijaraškim zvanjem koje je branio na najbolji mogući način. Srpska sredina ga nije do kraja razumela. Tragična smrt bila je refleksija srpske prečanske tragedije. Kraj jedne ere i epohe. Pobeda Srbije u Velikom ratu donela je izbavljenje od sigurne propasti.
Ostavi komentar