Autor: dr Rastislav Stojsavljević
Finska je svojim geografskim položajem orijentisana na Baltičko more. Norveškom granicom je zatvorena od izlaza na Atlantik i na Barencovo more. Ona je ipak većinski kontinentalna, uglavnom nizijska zemlja, a državnu teritoriju joj preseca polarni krug. Površina joj iznosi oko 340.000 km2. U Finskoj živi oko 5.600.000 stanovnika.
Prošlost Finske vezana je za dug period dominacije germanskih naroda, prvenstveno Šveđana i slovenskih naroda, većinom Rusa. U tom svetlu, ovi narodi su ostavili brojne kulturno-istorijske spomenike.
Spomenički kompleksi su dosta brojniji u Finskoj, nego arheološka nalazišta. Znatno veći broj objekata je ostao sačuvan od kolonizovanja Finske do današnjih dana. Od trenutka kad su Šveđani okupirali Finsku, počinje izgradnja prvih većih stambenih objekata.
Najstariji srednjovekovni spomenik jeste zamak u Turkuu. Ovaj zamak je podignut 1280. godine kao zaštita naseobini oko prvobitnog dominikanskog manastira na tom području i kao važno vojno utvrđenje. Kasnije je ovaj zamak postao središte guvernera Finske i administrativni centar zemlje. Naredna tri veka zamak je imao glavnu ulogu u upravljanju ovim delom teritorije, da bi izgubio status administrativnog centra u 17. veku, nakon završetka vladavine guvernera Per Brahea. Turku zamak je najveći srednjovekovni sačuvani objekat u zemlji koji se nalazi na obali reke Aure. Najveći deo zamka završen je u 16. veku za vreme vladavine švedskog kralja Gustava Vase. Stalne postavke u zamku ilustruju istoriju i kulturu Finske, a posebno Turkua. U glavnom utvrđenju nalaze se predmeti iz različitih istorijskih perioda.
U značajne srednjovekovne spomenike spadaju tvrđava Hemenlina i zamkovi Kastelholm i Raseborg. Tvrđava Hemenlina se nalazi na obali jezera Vanajavesi u centru grada Hemenlina, po kojoj je on nastao i dobio ime, mada se prvobitno tvrđava nalazila na ostrvu u sklopu jezera. Ne zna se tačan datum kad je podignuta, ali su temelji postavljeni krajem 13. veka, a završena je 1320. godine. Izgrađena je od crvene cigle što je prvi takav objekat u Finskoj. Promenila je nekoliko namena, bila je u početku vojno skladište, u 16. veku je postala kraljevska rezidencija Gustava I, u 18. veku je služila kao odbrambeni sistem, a u 19. veku je postala tamnica. Tvrđava je pretvorena u muzejsku izložbu 1988. godine i nalazi se na drugom mestu posećenosti od kulturno-istorijskih objekata.
Kastelholm je srednjovekovni dvorac koji se nalazi na ostrvu Oland u blizini naselja Sund, 25 km od Mariehamna. Prvobitni zamak je konstruisan 1380. godine kao vojni i administrativni centar ostrva. Naredna dva veka švedski guverneri su koristili zamak kao svoju rezidenciju, da bi na kraju postao dom kralja Gustava I pre nego što je postao kralj. Međutim, krajem 16. i početkom 17. veka značaj Kastelholm dvorca je počeo da slabi Bio je oštećen 1599. od strane Karla X, a kasnije je izgubio svoju poziciju administrativnog centra ostrva. Dvorac je pretvoren u muzej 80-ih godina 20. veka.
Raseborg je takođe srednjovekovni zamak koji se nalazi u mestu Raseborg u južnoj Finskoj. Smatra se da je zamak podignut 1378. godine. Veruje se da ga je podigao Bo Joninpojka Grip, koji je bio kraljev izaslanik. U vreme izgradnje, morski talasi su zapljuskivali zidove zamka, a danas, nakon povlačenja mora, nalazi se na nekih 500 metara od obale. Imao je veoma važnu stratešku ulogu, bio je glavna osmatračnica i vojno uporište kojim se kontrolisala južna obala Finske. Nakon osnivanja Helsinkija, Raseborg gubi svoj značaj, da bi nakon toga, bio potpuno napušten i nije se koristio ni u kakve svrhe. Restauracija zamka počela je krajem 19. veka, međutim njegovi bedemi su ostali netaknuti kako bi se ostavilo sećanje na prvobitan izgled. Od 1966. godine u okviru zamka se odigrava Raseborg letnji pozorišni festival.
Iz ovog perioda ima još mnogo zamkova, vojnih utvrđenja i kraljevskih rezidencija, ali neki od njih nisu restaurirani, ili se nalaze na udaljenijim mestima od magistralnih puteva, a neki jednostavno svojom atrakcijom ne privlače adekvatan broj turista. Ipak, jedan zamak iz srednjovekovnog perioda svojim izgledom i položajem privlači značajan broj turista i s pravom se nalazi među 10 najposećenijih kulturnih atrakcija Finske. To je zamak Olavinlina. Ovaj zamak se nalazi u gradu Savonlina, u regiji Savonija, na ostrvu na jezeru Sajma. Zamak je izgrađen 1475. godine i posvećen je Svetom Olafu. To je najseverniji srednjovekovni zamak u Evropi koji je sačuvan, a podigao ga je rođeni Danac, vitez Erik Akselson Tot. On je odlučio da je potrebno podići snažno utvrđenje koje će čuvati i kontrolisati strateški važan region Savonija. Zamak je trebao da sprečava napade Rusa sa istoka i da drži region Savonija pod kontrolom Švedske. Zamak je pao u ruke Rusima 1743. godine i oni su ga kontrolisali, kao i ceo region sve do sticanja nezavisnosti Finske. U okviru zamka postoji bina za održavanje festivala opere Savonlina svakog leta, kao i dve male muzejske postavke: muzej zamka prikazuje artefakte koji se nalaze u zamku, dok pravoslavni muzej prikazuje ikone i ostale verske artefakte iz Finske.
Najposećeniji kulturni objekat jeste tvrđava Suomenlina. Ova tvrđava je impresivno pomorsko utvrđenje iz 18. veka koje se prostire preko šest ostrva u Helsinkiju. Smatra se odličnim primerom vojne arhitekture, tako da je Suomenlina uvrštena u Uneskovu listu svetske kulturne baštine. Početkom 1748. Šveđani su započeli izgradnju tvrđave smatrajući prioritetnim odbranu Helsinkija od nadiranja Ruskog carstva. Tadašnji naziv za tvrđavu bio je Sveaborg (Sveaborg). Utvrđivanje je povereno mladom švedskom potpukovniku Augustinu koji je radio po instrukcijama glavnog armijskog inžinjera Vaubana. Tvrđava ima zvezdolik oblik s obzirom na oblik ostrva. Izgrađen je ceo niz manjih i većih tvrđava na ostrvima i povezan je sa središnjim delom u kojem se smeštala flota. Obale ostrva su opasane visokim zidovima na čijim vrhovima su bili smešteni topovi. Tvrđava je dizajnirana tako da onemogući bilo kakvo iskrcavanje neprijateljskih vojnika. Po izvornim planovima, utvrđenje je trebalo da ima dovoljno prostora za smeštaj municije za ceo finski kontigent švedske vojske i za svu mornaricu, te su ga zato prozvali „Gibraltar severa”.
Tvrđava je osvojena od strane Rusa 1808. godine čime je pokoreno poslednje švedsko uporište u Finskoj. Na taj način Šveđani su predali Rusima Finsku. Rusi su nastavili da dograđuju tvrđavu i ona je zadržala svoju prvobitnu ulogu. Čak su u centralnom delu tvrđave izgradili malu pravoslavnu crkvu. Nakon sticanja nezavisnosti Finske, tvrđava menja svoju ulogu, postaje tamnica. Promenjen je naziv u Suomenlina (Suomenlinna), tj. u prevodu Finska tvrđava. Finci su pretvorili pravoslavnu crkvu u luteransku. Tvrđava je bila tamnica sve do 1973. kada je vojska napustila tvrđavu. Posle toga uvrštena je u Listu svetske kulturne baštine i predstavlja značajnu turističku atrakciju koju godišnje poseti preko 700.000 posetilaca.
S obzirom da se Turku najviše razvijao u tom periodu, odlučeno je da se s druge strane reke Aure u odnosu na zamak, u centru grada, napravi novi centar biskupije. Tako je nastala Katedrala Turku, posvećena Devici Mariji i Svetom Henriju. Ova katedrala je izgrađena 1300. godine i postala je crkveno središte luteranske crkve u Finskoj. Rađena je u gotskom stilu. U početku, katedrala je bila manja nego danas, a tokom 15. veka dodate su dve bočne kapele i krov je podignut na veći nivo, na današnju visinu od 24 metra. Sredinom 19. veka katedrala je dodatno proširena, tako da danas može da primi 900 vernika. Ima sopstvenu muzejsku postavku koja oslikava istoriju finske države.
Jedan od najstarijih sakralnih objekata, iz srednjovekovnog perioda je Porvo katedrala. Ova katedrala je izgrađena kao crkva u gotskom stilu između 1410. i 1420. godine, ali je 1723. pretvorena u katedralu. Tokom vekova je nekoliko puta rušena i paljena da bi današnji izgled stekla restauracijom 2006. godine. Ova katedrala je imala ključnu ulogu jer je u njoj car Aleksandar I doneo povelju kojom je Finska prepuštena na upravljanje Rusiji i proglašena Velikim vojvodstvom. U periodu od 25. marta do 19. juna 1809. sazvana je velika skupština finskih regiona i švedskog kraljevskog poslanstva na kojoj je donesena povelja o Vojvodstvu Finska.
Tokom 19. veka počelo se sa izgradnjom novih građevinskih objekata koji će dati novi sjaj i prepoznatljivost autonomnoj Finskoj, te tako je odvući od švedskog uticaja. Na taj način krenulo se sa izgradnjom nove prestonice, Helsinkijem, pa je trebalo stvoriti potpuno nove ambijentalne celine koje će grad predstaviti kao središte regije. Tako je nastala jedna od najlepših građevina u Finskoj, Helsinška katedrala, simbol grada. Katedrala predstavlja sedište helsinške eparhije i nalazi se na Senatskom trgu, u širem centru grada. NJena gradnja započeta je 1832, a završena 1850. godine. Bila je posvećena caru Nikolaju I, pa se do 1917. zvala crkva Svetog Nikolaja. Katedrala je urađena u neoklasičnom stilu, po dizajnu Karla Engela. Crkva je rađena u obliku grčkog krsta simetrična u svakom pravcu. Engel nije doživeo da crkva bude završena, pa je njegov rad nastavio Ernst Lorman koji je dodao 4 male kule i dve bočne zgrade od kojih je jedna zvonik, a druga kapela. Na krovu se nalaze statue apostola od cinka i oni su najveći komplet skulptura od cinka u svetu. Od 1959. godine crkva nosi naziv Helsinška katedrala. Danas godišnje katedralu poseti oko 350.000 posetilaca.
U istom periodu izgrađena je i najveća pravoslavna crkva u zapadnim zemljama. To je Uspenska crkva u Helsinkiju koja pripada ruskoj pravoslavnoj crkvi i posvećena je Uspenju Presvete Bogorodice. Rađena je po nacrtu ruskog arhitekte Alekseja Gornostajeva u periodu od 1862. do 1868. godine. Crkva se nalazi na uzvišenju na Katajanoka poluostrvu u Helsinkiju. Sa zadnje strane je spomenik i ploča posvećeni ruskom caru Aleksandru II koji je bio veliki vojvoda Finske u trenutku kada je crkva izgrađena. Ova crkva je uvek privlačila veliku pažnju turista, tako da je godišnje poseti oko 550.000 turista.
Još jedan sakralni objekat privlači veliku pažnju. To je crkva Svetog Jovana u delu grada Ulanlina. Ova crkva je izgrađena po idejnom rešenju švedskog arhitekte Adolfa Melandera u neogotičkom stilu. Ovo je najveća crkva od kamena u Finskoj po sedećem kapacitetu. Crkva je građena od 1888. do 1891. godine i bila je treća crkva u Helsinkiju, ali i dalje je najviša u gradu. Visina kula bliznakinja dostiže 74 m i crkva može da primi 2.600 ljudi. Ima odličnu akustiku i danas se koristi za koncerte klasične muzike.
Pažnju turista privlače i seoska industrijska naselja i stari delovi grada. Ovakvi objekti ne privlače veliki broj turista, ali su svojom istorijom i atrakcijom vredni turističke pažnje. Takvi objekti su Stara Rauma drveno selo, kao i sela Fiskars i Verla.
Stara Rauma je drveno selo ili stari drveni deo grada Raume u Finskoj. Nalazi se na Uneskovoj listi svetske kulturne baštine. Područje Stare Raume je površine oko 0,3 km² i na ovom području trenutno živi oko 800 ljudi. Najstarije kuće datiraju iz 18. veka, a većina ih je napravljena sredinom 19. veka. Na ovom području nalazi se crkva Svetog Krsta i stari Franjevački manastir. Fiskars selo je slikovito istorijsko selo kod Rasberga u zapadnoj Finskoj. Selo je podignuto oko železare koju je otvorio rođeni Nemac Peter Torveste 1649. godine. Selo je razoreno od strane Rusa 1713. godine, ali je i posle toga u 19. veku nastavilo svoj razvoj. DŽon DŽejkob fon Julin je 1822. godine otkupio železaru i proširio proizvodnju otvorivši još jedan pogon za preradu, a posle toga otvorio je i prvu prodavnicu alata u Finskoj. Razvoj ovako male industrijske zajednice bio je brz tako da su se proizvodi stvoreni ovde prodavali u celoj zemlji. S obzirom na razvoj kompanije došlo je do njenog premeštaja, te u selu više nije bilo aktivne fabrike. Stara fabrika i proizvodni pogoni su pretvoreni u muzej tako da je naselje postalo veoma popularna letnja turistička destinacija. Selo ima izuzetan prirodni ambijent i zato je postalo jedno od popularnijih izletišta u kojem danas živi oko 600 ljudi i oni se uglavnom bave ugostiteljstvom.
Verla selo je odličan primer industrijskog pejzaža Finske iz 19. veka i nalazi se na Listi svetske kulturne baštine. Verla se nalazi se kod grada Kouvola u južnoj Finskoj i predstavlja stanje očuvanosti, retkosti i industrijskog značaja. Ovo selo je zasnovano na radu mehaničke vodenice i mlina. Prvi mlin je konstruisao 1872. Hugo Nauman, ali je on posle samo 4 godine stradao u požaru. Mnogo veću vodenicu i mlin izgradio je Gotlib Krajdl i Luis Hajnel 1882. godine. Vodenica i mlin su bili u pogonu do 1964. kada su zatvoreni zbog smrti vlasnika i ubrzo zatim su pretvoreni u muzej. Danas je selo postalo poznato izletište i nudi pored svoje tradicije i gostoljubivosti i uživanje u prijatnom prirodnom ambijentu koji ga okružuje.
Jedna od najprivlačnijih rezidencija je Svarta imanje. Svarta imanje (u prevodu sa švedskog crno imanje) je plemićka rezidencija iz 18. veka u koju su dolazili umetnici i članovi kraljevske porodice. Svarta je podignuta u okolini nekadašnje livnice u kojoj se još u 16. veku prerađivalo gvožđe. Livnica je prvobitno pripadala samom kralju Švedske da bi sredinom 17. veka prešla u privatno vlasništvo. U 18. veku prešla je u ruke porodice Linders, koja ju je posedovala narednih 200 godina. Glavni konak je podigao švedski velikaš Magnus Linders II i to je postala najveća drvena zgrada u Finskoj. Tokom istorije u Svarti su često boravili švedski kralj Gustav III, ruski carevi Aleksandar I i II, finski čuveni kompozitor Jan Sibelijus i švedski slikar Luj Spare. Danas je rezidencija pretvorena u muzej koji svedoči o trenucima kad su velike ličnosti toga vremena boravile u Svarti.
Literatura
- Davidović, R. (1999), Regionalna geografija, Univerzitet u Novom Sadu, Prirodno-matematički fakultet, Departman za geografiju, turizam i hotelijerstvo, Novi Sad
- Luis, D.R. (2004), Finska, kulturni usamljeni vuk, Intercultural press, Jarmut, Mejn.
- Filips, A.D. (2008), Finska, moderna svetska nacija, Južna Dakota državni Univerzitet, Vermilion
- Šabić, D. (2004), Regionalna geografija Evrope, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
Ostavi komentar