Autor: doc. dr Rastislav Stojsavljević
Osim 50 saveznih država SAD, osnovu geopolitičke moći najmoćnije države sveta čine i brojne zavisne teritorije. One se nalaze u Karipskom moru, Velikom Tihom okeanu i Južnom okeanu. Ovi posedi, ma koliko na prvi pogled bili manje značajni, tokom Hladnog rata ali i u sadašnje vreme svojim teritorijama šire meku (i tvrdu) moć SAD.
Sjedinjene Američke Države imaju jednu prekomorsku saveznu državu, Havaje. U prekomorske teritorije Sjedinjenih Američkih Država spadaju Portoriko, Devičanska ostrva u Karipskom moru, Američka Samoa, Guam i manja ostrva Vejk (Wake Island), Bejker (Baker Island), DŽervis (Jarvis Island), Hauland (Howland Island), Midvej (Midway Islands) i atoli Kingmen (Kingman Reef) i DŽonson (Johnson Atoll) u Velikom Tihom okeanu.
Kraljevstvo Havaja je trajalo od 1795. do 1893. godine. Završilo se padom dinastije Kalakaua. Zbacivanje dinastije u januaru 1893. godine Havaji su postali republika, a prvi predsednik je bio Sanford Dol. Pet godina kasnije izvršena je aneksija od strane SAD za vreme mandata Vilijema Mekinlija (1897 – 1901). Na dan 27. juna 1959. godine održan je referendum u kojem su stanovnici Havaja sa 94% glasali da postanu savezna država SAD. Savezna država prirodnih lepota, vulkana, gejzira i prirode od koje zastaje dah. Havaji predstavljaju vulkanska ostrva nastala metodom „vrućih tačaka“. Nalaze se na dodiru Pacifičke i Severnoameričke tektonske ploče. To uzrokuje postanak vulkanskih planina Manua Loa, Manua Kea i Kilauea. Havaji su posebno bili ugroženi u toku Drugog svetskog rata. Tada još uvek kao zavisni posed SAD početkom decembra 1941. godine bili su napadnuti od strane japanske avijacije. Američka ratna luka Perl Harbur gotovo je uništena u dva naleta japanskih bombardera. Uništena je većina bojnih brodova, a stradalo je oko 3.000 civila i vojnika. Posle ovog događaja SAD se odlučuju da uđu i zvanično u rat na strani Saveznika. Danas je ova grupa ostrva (najveća su Havaji, Maui, Oahu, Kaholave, Lanaj, Molokaj, Kauaj i Nijahau) izuzetno strateški važan deo SAD. Nalaze se u delu Okeanije koji se zove Polinezija na oko 3.000 km od zapadne obale matične države.
Portoriko je bio španska kolonija do 1897. godine kada je posle niza ustanaka Španija potpisala povelju o autonomiji Kube i Portorika. Naredne godine počela je sa radom prva vlada Portorika. Jula meseca 1898. godine američka vojska se iskrcala na Portoriko tokom Špansko-američkog rata. Oni su 1906. godine dobili status zavisne teritorije (prekomorskog departmana) u sastavu SAD. Osim glavnog ostrva, ovom posedu pripadaju i neka manja kao što su nastanjena Kulebra i Vijekes i povremeno nastanjena Desečeo, Mona i Kaha de Muertos. Kada je u pitanju reljef, Portoriko je brdovito ostrvo sa planinama Središnjim Kordiljerima čija najviša visina iznosi oko 1300 m. Ostrvo nema većih površinskih tokova, reka i jezera, ali ima velike rezerve podzemnih voda. Portoriko se nalazi na dodiru dve tektonske ploče što ih dovodi u nezgodan položaj kada je u pitanju nastanak zemljotresa i cunamija. U blizini ostrva se nalazi i najveća dubina u Karipskom moru (Portorikanski rov) sa preko 9.000 m dubine. Takođe, ostrvo je često na putu duvanja uragana sa juga, iz Meksičkog zaliva, prema severu, prema SAD. Imaju jednog predstavnika u Kongresu (tačnije u Predstavničkom Domu) koji nema pravo glasa. Portoriko ima svog guvernera. Svakih deset godina se na ovom posedu održava referendum o mogućoj promeni statusa. Svake godine tesnom većinom stanovnici Portorika odlučuju da ostanu u istom statusu, ne postavši ni savezna država ali ni nezavisni. Portoriko ima važan značaj za SAD, pogotovo ukoliko su poznate tenzije sa Kubom, pogotovo za vreme Hladnog rata. Glavni inajveći grad Portorika je San Huan.
Devičanska ostrva su bila kolonija Danske do 1917. godine kada su ih Danci prodali SAD. Imaju isti status i broj predstavnika u Kongresu kao i Portoriko. To je grupa ostrva koja se nazivaju Devičanska. Veći deo pripada SAD, dok manji deo pripada Ujedinjenom Kraljevstvu. Američka Devičanska Ostrva se sastoje iz 4 glavna ostrva Sent Tomas, Sent DŽon, Sen Kroa i Voter i više manjih, uglavnom slabo naseljenih ili nenaseljenih. Do ovih ostrva je stigao Kristifor Kolumbo u svom drugom putovanju, 1493. godine. Ime ostrvu je dao po Svetoj Ursuli i njenim devicama. Ova grupa ostrva su stoga prvobitno bili španska kolonija. Menjali su gospodare do sredine XVIII veka, kada potpadaju pod vlast Danske. Do dolaska Danaca, stanovništvo se uglavnom bavilo proizvodnjom šećerne trske koja se potom prevozila u matičnu državu. Krajem 1840. godina na ovim ostrvima je ukinuto ropstvo, dakle čitave dve decenije pre nego što se to desilo u SAD. Sva ostrva su brdovita, sa plažama od belog peska. Ova ostrva se kao i druga koja pripadaju Velikim Antilima nalaze na putu razornih vrtložastih vetrova – uragana. Česte su godine kada se na ostrvima pričini velika materijalna šteta uzrokovana ovim prirodnim nepogodama. Kao i u Portoriku, postoji opcija za referendum ove teritorije za budući status. Na ostrvima živi oko 100.000 ljudi. Glavni grad je Šarlota Amalija.
Ostrvo Samoa nalazi se u delu Okeanije koji se naziva Polinezija. Nalazi se u južnom delu Pacifika. Ovo ostrvo je okupirano 1899. godine od strane Nemačke i SAD. Zapadni deo je pripao Evropljanima, a istočni Amerikancima. Zapadni deo ostrva je 1949. godine dobio nezavisnost, dok je istočni deo ostao u sastavu SAD kao prekomorska teritorija koja od 1967. godine ima samoupravni status. Ova teritorija se sastoji od pet ostrva od koje je najveća Tutuila. Sva ostrva i atoli imaju oko 55.000 stanovnika. Glavni grad je Pago Pago. Ova ostrva imaju veliki turistički potencijal zbog povoljne morske klime. Najveći broj turista dolazi iz Australije i Novog Zelanda. Ostrva koja čine teritoriju Američke Samoe imaju važan strateški značaj za SAD zbog blizine Australije i Novog Zelanda, kao i Antarktika. Posle potpisivanja Vašingtonskog sporazuma o upravljanju najjužnijim kontinentom, SAD su jedna od država koja zbog teritorije Samoe imaju pretenzije na rudnu i vojnu eksploataciju Južnog pola.
Guam ili Gvam je teritorija SAD u zapadnom delu Tihog okeana. Ovo ostrvo je najveće i najjužnije od grupe Marijanskih ostrva. Pripada delu Okeanije koji se naziva Mikronezija. Naseljen je još u praistoriji narodima iz Jugoistočne Azije. Glavni grad je Hagatnja. Ostrvo ima površinu od 540 km2 i na njemu živi oko 160.000 stanovnika. Ovo ostrvo je od 1899. godine američki posed. Ipak, dva dana posle japanskog napada na Perl Harbur, Japanci su zauzeli Guam i držali ga više od dve godine. Američka vojska ga oslobađa 1944. godine. Kao i većina ostrva u Pacifiku, Guam ima tropsku okeansku klimu koja se odlikuje malim temperaturnim amplitudama i prosečnom godišnjom temperaturom od 27oS. Godišnja količina padavina je dosta visoka i iznosi oko 2500 mm. Ostrvo je na putu duvanja letnjeg monsuna sa Pacifika ka Jugoistočnoj i Istočnoj Aziji tokom letnjeg dela godine. Guam je izuzetno strateški važan za SAD zbog blizine država Istočne Azije, pre svega Kine i Japana. Sa zapadne strane Guama je Filipinsko more i Filipini, nekadašnji posed SAD. Stanovnici Guama žive od turizma i rente koju američka vojska plaća svoj boravak na ostrvu. Kontrola Japana i buduće tenzije sa Kinom pojačaće uticaj SAD u zapadnom delu Pacifika pa će ostrvo Guam još više dobiti na važnosti.
Ostrvo Vejk je koralni atol u Pacifiku između Havaja i Guama. Ostrvo je zavisna teritorija SAD. Ima izuzetno važan strateški značaj. Na njemu se nalazi američka vojska. Ostrvo ima površinu od svega 13 km2 i svega stotinak povremenih stanovnika. Klima ostrva je tropska sa povremenim olujama. Maršalska ostrva koja se nalaze južno od Vejka takođe polažu pravo na ostrvo i smatraju ga svojim.
Ostrvo Midvej je atol u centralnom Pacifiku na pola puta između Japana i Havaja. Ostrvo ima površinu od 6 km2. Ovo ostrvo je jedno od najvećih staništa ptica na svetu. Od sredine XIX veka su u sastavu SAD. Ostrvo ima oko 40-ak stanovnika. U toku Drugog svetskog rata u vodama oko ostrva se odigrala čuvena bitka za Midvej između savezničke i japanske vojske.
Ostrva i atoli Bejker, DŽervis, Hauland, Kingmen i DŽonson nalazi se rasuta širom centralnog dela Pacifika. Ova ostrva udaljena su jedna od drugih hiljade kilometara. Po postanku su vulkanska i koralna nastala uglavnom na dodirima pacifičke tektonske ploče sa severnoameričkom i evroazijskom. U saobraćajnom smislu veliki je izazov obići ova ostrva, barem kada se govori u komercijalnom smislu. Malo poznata i skrivena od očiju sveta, nastaviće još neko vreme da čuvaju svoj ekosistem od razornog antropogenog delovanja.
Sva ova manja i veća ostrva mogu odigrati veliku ulogu u geopolitičkim igrama tokom ovog veka. Narastuća moć Kine uticaće da se SAD sve više okreću prema Istočnoj Aziji, ekonomsko i vojno. Potpisivanje novog vojnog sporazuma sa Australijom i Novim Zelandom govori u prilog da će SAD u godinama koje dolaze ozbiljno računati na svoje teritorije u Pacifiku.
Povremena vojna pretnja od strane Severne Koreje i ratna retorika često je usmerena upravo ka ostrvu Guam (Gvam) kao američkom posedu koji je u dometu raketa iz Pjongjanga. Sve ovo utiče da američka mornarica bude sve prisutnija u Južnokineskom moru.
Strategijom obuzdavanja postoji mogućnost da se sa Bliskog istoka pažnja SAD usmeri ka Tajvanu u još većem vojnom približavanju sa Japanom. Ekonomska kriza koja traje usled postojeće nepovoljne epidemiološke situacije uticala je na ekonomsku situaciju na zavisnim ostrvima u Pacifiku. Turizam je u opadanju pa je njihova zavisnost od SAD sve veća. Pojačavanjem vojnog prisustva u ovom regionu pretpostavlja se da će vojna i ekonomska eksploatacija ovih ostrva biti sve veća.
Međutim, ova ostrva mogu biti i oaze. Usled klimatskih promena koje su sve više izražene, ovi prostori mogu postati u bliskoj budućnosti atraktivne turističke destinacije. Razlog tome su pre svega povoljne klimatske prilike, ujednačena temperatura i bujan živi svet. Beg od globalizacije i urbane vreve i buke može biti i jeste sve neophodniji pa se može prepostaviti da će ovakve oaze biti sve popularnije u budućnosti. Tokom 1918. godine, za vreme Španske groznice, administracija Vudroa Vilsona je stavila pod karantin Američku Samou. Stoga je ovo ostrvo bila jedna od retkih teritorija koja nije imala nijednog zaraženog. Osim očiglednog pokazatelja izolovanosti ovih prostora, ovaj primer pokazuje i neke buduće ideje za njihovo iskorišćavanje.
Ostavi komentar