Autor: Rastislav Stojsavljević, profesor geopolitike
Osvajanje teritorija u Severnoj Americi od strane bivših evropskih kolonista pretopljenih u američku naciju predstavlja jednu od najvećih priča ikada ispričanih. Evropski doseljenici, bežeći od verskih progona i siromaštva iz Starog sveta, želeli su da budu slobodni u Novom svetu. Kako se teritorija koju su kontrolisali širila i kako je broj doseljenika ali i ljudi rođenih na američkom tlu, rastao tako se znatiželja usmeravala ka zapadu. Doseljenici su zadržali većinu evropskih vrednosti ali neke i modifikovali i usvojili nove. Čvrsti puritanski zakoni uticali su da se pojedinci, ne želeći da ih poštuju, upuste u avanturu i put u nepoznato.
Problem Evrope postala je agrarna prenaseljenost. Prvi razlog za to bio je razvoj medicine, bolja zdravstvena zaštita i higijena, pa je stopa smrtnosti stanovništva, pre svega odojčadi, opadala. Drugi razlog bio je što je razvojem tekstilne industrije, pre svega vune, doprinelo da gajenje ovaca postane unosno. Mnogi krupni zemljoposednici su se sa zemljoradnje preorijentisali na stočarstvo, ograđivali zemlju kojom su se ranije služili sitni farmeri. To je dovelo do pojave velikog broja seljaka bezemljaša, a višak stanovništva je odlazio u gradove u potrazi za poslom u industriji. Jedan deo je napuštao Englesku i odlazio u Novi svet.
Istočni delovi Severne Amerike su još u XVI veku istraženi od strane Španaca. Iz južnog Meksika oni su napredovali na sever i došli do granica današnjeg Novog Meksika i Kalifornije, 1565. godine su zauzeli Floridu, gde su osnovali prvo naselje pod nazivom Sveti Augustin.
Najveći francuski istraživač Lasal je 1682. godine prešao celo prostranstvo od Kanade do Meksičkog zaliva i objavio da se Luizijana nalazi pod francuskim suverenitetom. Nekoliko godina kasnije je ovaj istraživač doveo grupu kolonista i osnovao NJu Orleans. Iako su prvobitno bili zainteresovani za trgovinu krznom, kolonisti su osnovali plantaže raznih tropskih biljaka i uvozili crne robove.
Prva grupa kolonista stigla je u Virdžiniju 1607. godine i činilo ju je 104 čoveka. Osnovali su prvo naselje koje su nazvali DŽejmstaun (po kralju DŽejmsu I Stjuartu). Ovi kolonisti su predstavljali najamnike koji bi trebalo da rade na obradivim površinama zasađenim začinima koji bi trebalo evropskim vlasnicima zemlje da donesu profit. Početak života prve kolonije bio je obeležen uglavnom glađu, bolestima i umiranjem. Mali broj kolonista sukobljavao se s okolnim indijanskim plemenima, mučila ih je velika vlažnost vazduha. Dve trećine kolonista preminulo je u prvih nekoliko meseci po dolasku. Posle dolaska nekoliko grupa kolonista ovo naseljavanje je ipak bilo uspešno. Osnov prosperiteta pronađen je u gajenju duvana, a kasnije žita. Ona je u XVIII veku bila podeljena na tri pokrajine: primorski kraj (Tajdvoter), unutrašnjost (Piedmont) i dolinu reke Šenendoe. Granica ove kolonije prema Pensilvaniji nije bila povučena pa su ove isticale pravo na zapadne teritorije i dolinu reke Ohajo.
Druga britanska kolonija osnovana na tlu Severne Amerike bio je Merilend. Nalazio se severno od Virdžinije, na zapadnoj obali zaliva Česapik. Ovu koloniju nije osnovala nijedna trgovačka kompanija, već individualni veleposednik. Sesilijus Kalvert dobio je 1632. godine ovu zemlju od kralja Čarlsa I i titulu lorda Baltimora. Iako je bio katolik dozvolio je i protestantima da se nasele na ove prostore, usvajajući politiku verske trpeljivosti. U ovoj koloniji nije bilo gladi jer su se odmah preorijentisali na proizvodnju duvana. Kolonija je nazvana po ženi Čarlsa I, Francuskinji Henrijeti Mariji, a centar je bilo naselje Sveta Meri.
Ono što predstavlja mračnu istoriju prvih kolonizacija, ali i cele istorije Sjedinjenih američkih država, jeste obezbeđivanje stalne radne snage na plantažama duvana i kasnijih poljoprivrednih kultura. Ova radna snaga bila je popunjavana crnim robovima. Prvi robovi stigli su u Virdžiniju 1619. godine. U početku zakonski ropstvo nije bilo regulisano. Crnci su imali prava kao i ostali najamni radnici, mada je u početku povučena jasna rasna granica.
Veća naseljavanja Masačusetsa dogodila su se za vreme dolaska puritanaca. Osnivači kolonije su propagandnim knjigama opisivali Novu Englesku kao neku vrstu raja u kojem čovek živi udobno, gde se zemlja deli besplatno, ali da svi koji se nasele moraju prihvatiti puritansko poimanje vere i morala. Prva grupa puritanaca naselila je ovaj predeo 1628. godine i osnovala naselje u Salemu. Kao glavni centar ove kolonije izabrano je naselje Boston gde su doseljenici pristizali sve do 1640. godine uz obodne kolonije Rod Ajlend, NJu Hempšir i Mejn. Ovde se stanovništvo orijentisalo na ribolov pa je do 1784. godine Predstavnički dom Masačusetsa doneo odluku da na svoj grb stavi figuru ribe bakalar.
Posle građanskog rata u Engleskoj i republike Olivera Kromvela, na vlast je 1660. godine došao kralj Čarls II. On je dolaskom na vlast većem broju bogataša koji su se nalazili na visokim položajima u engleskoj administraciji dao zemlju u Novom svetu. Oni su obećali doseljenicima zemlju, usvojili agrarnu politiku Virdžinije i koloniju nazvali Karolina, kao zahvalnost engleskom kralju. Prvo naselje u južnom delu ove kolonije je podignuto 1670. godine. Kolonisti su počeli gajiti pirinač koji je dobro uspevao na tom podneblju.
Severni deo kolonije Karolina zbog svoje odvojenosti od okeana imao je drugačiji razvoj. Ovde su živeli sitni farmeri koji su, da bi izbegli plaćanje poreza i drugih nameta, migrirali iz Virdžinije. Takođe, ovde se nastanila i grupa kvekera. Ovaj prostor koji će kasnije biti nazvan Severna Karolina bio je jedan od najzaostalijih po privrednom i kulturnom razvitku. Podvojenost između primorskih i kopnenih krajeva je bila oštra. U Južnoj Karolini su dominirali plantažeri pirinča i trgovci krznom. U Severnoj Karolini se uglavnom gajio duvan. Ove dve kolonije su zvanično podeljene 1712. godine.
Posle osnivanja kolonije Karolina, čitav prostor između Konektikakta na severu i Merilenda na jugu bio je dodeljen kraljevskom bratu, vojvodi od Jorka. Ovaj prostor bio je u vlasti Holandije do 1664. godine kada je pripalo vojvodi od Jorka. On je prodao južni deo, a severni zadržao za sebe i nazvao ga Novi Jork ili NJujork. Južni deo je pripao kvekerima i nazvan je NJu DŽersi.
Godine 1681. Vilijam Pen je dobio u posed teritoriju koju je nazvao Pensilvanija. Ova kolonije je bila liberalnija od ostalih, dopuštajući naseljavanje kolonistima svih vera. Godine 1703. isti vlasnik je dobio u posed Delaver. Vilijam Pen je otkupljivao zemlju od domorodaca, poštovao sporazume sa njima i osnovao grad Filadelfiju. Ovo naselje je bilo prvo u Severnoj Americi koje je sagrađeno po urbanističkom planu. Osim izvoza žitarica u ovom gradu se razvila i manufakturna proizvodnja. Sve kolonije od NJu DŽersija na jugu do Vermonta na severu su 1686. godine spojene u jedan britanskii dominion sa starim nazivom Nova Engleska.
Teritorija južno od obe Karoline 1730. godine data je grupi zemljoposenika koji su osnovali koloniju DŽordžiju pod vođstvom DŽejmsa Ogltorpa. Britanska vlada je htela na ovaj način da zaštiti i osigura svoje prvobitne kolonije napada sa juga od strane Francuza i Španaca. U svakoj pograničnoj koloniji stanovništvo je moralo biti spremno za odbranu. Zbog toga su i posedi bili usitnjeni da bi se lakše branili. DŽejms Ogltorp je osnovao naselje Savanu. U ovoj koloniji su se naseljavali mali farmeri pa je poklanjanje velikih zemljišnih poseda bilo zabranjeno, kao i ropstvo. U XVIII veku naseljenici DŽordžije su se takmičili sa Špancima oko toga ko će postići bolju trgovinu krznima sa domorocima. Ipak do 1752. godine ova prvobitno filantropska kolonija ostala je bez podrške britanske krune i imala je sudbinu najmanje naseljene i najsiromašnije.
Pariskim mirom iz 1783. godine veličina Sjedinjenih američkih država je udvostručena pošto su im priključene zapadne teritorije do Misisipija i Velikih jezera. Pinknijevim sporazumom Španija je priznala američke granične zahteve istočno od Misisipija i na istočnoj i zapadnoj Floridi, kao i američko pravo na pristup i pravo prolaza NJu Orleans.
Početkom XIX veka situacija počinje da se komplikuje u Luizijani. Godine 1800. ugovorom u San Ildefonsu Španija je Luizijanu prenela na Francusku. Dve godine kasnije Sjedinjenim Američkim Državama je oduzeto pravo na skladištenje robe u NJu Orleansu koji su dobile od Španije. Naredne 1803. godine Napoleon je odlučio da digne ruke od Luizijane zbog prevelikih troškova angažovanja vojske za njenu odbranu i život kolonista. Ovoj odluci je prethodio francuski poraz u bici kod Vertijera u novembru 1803. godine na ostrvu Hispanjola. Ova bitka bila je ključna u Drugom haićanskom ratu za nezavisnost i činila je finalni čin Haićanske revolucije. Bojeći se da u ratu protiv Velike Britanije ne izgubi čitavu teritoriju, odlučuje da je proda Amerikancima za 15 miliona dolara. Tako je ogromna teritorija koja se pružala od Meksičkog zaliva na jugu do Kanade na severu i podnožja Apalača na istoku do Stenovnitih planina na zapadu i površine oko 2,6 miliona km2 pripala Sjedinjenim američkim državama.
Kupovinom Luizijane teritorija SAD se proširila do Stenovnitih planina. Postignuta je saglasnost da zapadno od Velikih jezera granica ide duž 49. paralele sve do Stenovitih planina. Iza planina se nalazila malo poznata zemlja Oregon. Odlučeno je da ovo područje ostane privremeno otvoreno za doseljenike obe države. Granica između Mejna i Novog Branzvika je konačno povučena potpisivanjem Vebster-Ašbernovog sporazuma 1842. godine. Teritorija Oregon je podeljena četiri godine kasnije.
Do 1830. godine američko širenje na zapad je već toliko odmaklo da je dovelo do stvaranja države Misuri i velikog naseljavanja kolonista u današnjem Arkanzasu i Mičigenu, da bi se u narednih nekoliko godina proterivanjem domorodaca naselila i Ajova. Prodor u Ajovu bio je ostvaren i pobedom Amerikanaca nad poglavicom plemena Sok, Crnim Jastrebom 1832. godine.
Po sporazumu potpisanom u mestu Guadalup Hidalgu u februaru 1848. godine Meksiko je ustupio Sjedinjenim Američkim Državama Teksas sa granicom Rio Grande, Novi Meksiko, Kaliforniju i ostale zapadne teritorije. Obeležavanje južne granice Sjedinjenih Američkih Država završeno je 1853. godine kada su Amerikanci otkupili za 10 miliona dolara od Meksika deo doline reke Gili (sada deo južne Arizone) kako bi povezali železnicu. SAD su kupile Aljasku od Rusije 1867. godine, dok su Havaje zauzele 1893. godine. Organizovane neinkorporisane teritorije kao što su Portoriko, Devičanska ostrva i posede u Okeaniji su SAD priključile sebi posle pobede u Špansko-američkom ratu 1898. godine.
Ostavi komentar