Autor: dr LJubiša Despotović
Prolegomena:
Suština modernog političkog vladanja sve više je u medijskom predviđanju, kontrolisanju i upravljanju društvenim krizama i konfliktima, odnosno njihovom prisustvu i odsustvu iz javnog prostora. Praksa se menja paralelno sa razvojem primenjenih tehnika koje omogućavaju reprodukciju stvarnosti, čime prioritet dobija tehnološki okvir unutar kojeg medijski edukovani kreativci informacije stapaju u vizuelno primamljiv, čulno zanimljiv i estetski savršen oblik. Sve više ljudi radi na distribuciji medijskih paketa koji uniformišu javnost, komponujući nove identitete, tumačenja i interpretacije društvenih procesa. Danas medijski konstrukturi oblikuju informacioni kontekst, efikasan u promeni svesti, modifikujući tuđe živote i preko granica koje su se očekivale. Medijsko-tehnološke discipline guše tradicionalne komunikacione forme, redukuju ih ili modeliraju u skladu sa potrebama elita. Značaj nekog događaja sve manje zavisi od relacija u kojima se dogodio, a sve više od medijske prezentacije kojom se izlaže građanima.[1]
- Uvod
Primarna svrha novinarstva je da građanima dostavi informacije zahvaljujući kojima će biti slobodni i učestvovati u procesima dogovaranja i upravljanja[2]. Kada je reč o konfliktima kao savremenoj pretnji bezbednosti u 21. veku kao i njihovoj medijskoj percepciji, posebnu pažnju privlače nasilni unutardržavni (unutrašnji) sukobi. O ovim sukobima se najčešće govori na način da se objašnjavaju njihovi nosioci i uzroci, pri čemu se ne pravi jasna razlika između ovih sukoba. S druge strane, pojedini autori u opisivanju osnovnih karakteristika unutardržavnih (unutrašnjih) sukoba polaze od ispravnijih analitičkih merila, tvrdeći da etnički, verski, ideološki i dr. sukobi, koji se javljaju unutar jedne države, „nisu međusobno isključivi i u praksi se u velikoj meri prepliću”.[3]
Verski sukobi, bilo da se manifestuju kao unutar ili međukonfesionalni konflikti i distance, zajedno s etničkim konfliktima predstavljaju najpoznatiju i najsporniju vrstu društvenih sukoba. Problem je što opisivanje nekog sukoba kao etničkog ili verskog upućuje u velikoj meri na predrasude i stereotipe. Polazi se od stava da su verski i etnički ratnici iracionalni, vođeni motivacijama koje potiču iz magle istorije, zbog čega se verski sukobi smatraju ekstremnim i isključivim, te bi trebalo izbegavati intervencije u slučaju njihovog izbijanja. Priroda nekih sukoba (Alžir, Somalija, Sijera Leone) upućuje na činjenicu da ako „etnički, fundamentalistički ili plemenski nisu pravi pridevi da opišu ove sukobe, oni dele osobinu da su svi unutardržavni. U tom smislu se i etnički i verski sukobi opravdano klasifikuju kao unutradržavni, ili šire, sukobi treće generacije.
Imajući u vidu savremene izazove i pretnje bezbednosti na nacionalnom i međunarodnom planu, koje se iskazuju i kroz moderne forme verskih (unutar i među konfesionalnim) i međuetničkih kriza i konflikata, može se reći da informacione tehnologije u najvećoj meri oblikuju stavove i uverenja, objašnjavajući njihov smisao i značaj. Masmedijsko konstruisanje i dekonstruisanje društvenih problema, i posebno konflikata sa verskom ili nacionalističkom pozadinom, postaje uobičajeni segment osvajačke strategije, bitne za pridobijanje ili odbacivanje političkih programa i ideja. Pojednostavljene i vrednosno obojene predstave određuju političku agendu, tematski se fokusirajući ka određenom ideološkom kontekstu. Tako stvarnost ne postoji sama po sebi, već po konstruisanim isečcima medijske realnosti, poduprte sofisticiranim velom sveprisutne ideologije bilo da je reč o versko-religijskoj, nacionalističkoj ili političkoj formi ideologije.
- Medijska percepcija političkih ideja, religije i verskih konflikata
Tradicionalne spone koje su pre samo nekoliko decenija vezivale građane za konfesionalno, religijsko, etničko, socijalno ili kulturno poreklo sa tehnološkom revolucijom naglo su oslabile, ustupajući mesto narastajućoj informacionoj plimi. Jirgen Habermas pored političke i društvene moći, među prvima potencira značaj medijske moći kao specifično novog kapitala, strateški bitnog za funkcionisanje pluralističke zajednice. U normativnu teoriju on uvodi pojam deliberacije[4], objašnjavajući da interakciju između države i njenih društvenih okruženja omogućavaju komunikacioni kanali koji filtriraju političke zahteve i ideje. Informacija olako menja smisao pod uticajem predrasuda, stereotipa, ideoloških magli, manipulacija, neznanja ili neobaveštenosti. Tako centri moći difuzno rasprostiru poželjne slike o društvu, prepuštajući autoritetima da stvaraju stavove i nude rešenja. Politika i političke ideje se sve više predstavljaju u kontekstu strategije dominantnih elita u cilju pridobijanja izborne moći, pa javnost postaje naivni objekt važan samo kao glas koji ubacuje listić. Demokratija postaje sve ranjivija jer pod dejstvom medijskih slika globalna publika sve manje kritički razmatra svet oko sebe, ne shvatajući da podleže veštački nametnutim predrasudama, stereotipima, nepažnji, pa i manipulacijama. Brzina, spektakularnost, pouzdanost i simulacija nove su poluge medijskog društva, sa tendencijom prodaje publiciteta.
Provociranje informativne tišine, uz punu kontrolu informacija, poznati su u teoriji vođenja specijalnih ratova. Stvarajući privid apsolutne informativne dominacije, njeni nosioci podgrevaju isforsiranu predstavu o potpunom vladanju situacijom, uz istovremeno uskraćivanje činjenica bitnih za analitiku protivničke strane. Polarizaciju je najlakše izvršiti podelom stanovništva po manihejskom, dualističkom obrascu: crno/belo; vernik/nevernik; patriota/izdajnik; reformista/konzervativac i slično. U kriznim društvenim situacijama mediji lako projektuju profil vodećih ličnosti, ističući i glorifikujući određene vrline, uz istovremeno podsticanje suprotnih značenja za protivnike. Model počiva na principima primitivne plemenske osude (kazne) i pohvale (nagrade), što znači da korene možemo tražiti u arhaičnim, istorijskim vremenima kada su kukavice i slabići javno žigosani od sredine, za razliku od heroja i junaka, koji su predstavljali nosioce moralnog značenja.
Iako su konstanta većeg dela istorije,[5] verski sukobi su bili preovlađujući unutar pojedinih društava i između država i uvek su imali iste uzroke/interese, koji nisu bili isključivo verske prirode. Međutim, iza prepoznatljive duhovne retorike, koja po pravilu prati verske sukobe, uvek su se skrivali i nelegitimni politički i ekonomski interesi (pljačke, trgovina robljem, teritorijalna osvajanja). Ipak, ove činjenice ne umanjuju značaj religije u generisanju i razvoju verskih distanci, antagonizama i sukoba, što nameće obavezu da se u raspravi o verskim sukobima poseban akcenat stavi na analizu osnovnih karakteristika religije ali i njene medijske percepcije na razmeđi vekova.
Uz filozofiju i nauku, religija kao sistem umnih nadiskustvenih i iracionalnih predstava o ljudskom bitisanju (dihotomija duša/telo) jeste neminovni atribut kulturnog identiteta određene zajednice. Česta su mišljenja da je religija određujuća karakteristika civilizacija, te su i velike religije osnove na kojima počivaju velike civilizacije. Kroz istoriju religija je bila najzapaženiji element samoprepoznavanja, individualnog i kolektivnog. Međutim, zloupotreba religije i verskog identiteta tokom minulih epoha dovodila je do najkrvavijih ratova i pogroma mnogih naroda, o čemu dovoljno govore krstaški i veliki verski ratovi u zapadnoj i srednjoj Evropi tokom i posle reformacije. Takođe, treba naglasiti da je u pozadini zloupotrebe religije uvek bio isti uzrok – interes, i to najčešće interes države.[6] I konverzije u islam ili hrišćanstvo više su bile ambicije crkava koje su rado povećavale broj svojih vernika, uz svesrdnu naklonost države, jer se time ostvarivala veća lojalnost podanika nego što ga je davala čista pokornost sili. Na to ukazuje i tradicionalni savez crkve i države (svetog i svetovnog), simbolički prikazan pomoću ikone i sekire: ikona znači veru a sekira politiku (npr. u Rusiji). Tako je, na primer, jeretik bio ne samo otpadnik od crkve, nego i neprijatelj države.
Odnos države i crkve bilo je predmet teorijskih rasprava tokom istorije. Kroz taj odnos prelamali su se uzroci krvavih ratova krstaša protiv muslimana, ali i hrišćana protiv hrišćana, sve do sekularizacije politike koja je počela Francuskom revolucijom a Oktobarskom dostigla vrhunac. Stoga, razdvajanje države od religije i zamena religijskog identiteta nacionalnim nesumnjivo je najdublji strukturni i ideološki proces u savremenoj istoriji zapadne civilizacije.
Religija kao simbolički sistem i socijalno-psihološka činjenica može i ne mora primarno uticati na javljanje i dinamiku sukoba. NJena uloga u društvenim sukobima (koja može biti konzervativna ili progresivna) zavisi od konkretno-istorijske situacije, od toga kako se religija posreduje do društva i pojedinca, i od opšteg stanja razvoja i modernosti jednog društva. Uloga religije u unutrašnjim etničkim i verskim sukobima je usko vezana sa tradicijom i istorijom, unutar-klasnim i međuklasnim suprotnostima u društvu, i sa postojanjem međuetničke napetosti i kulturom tolerancije između različitih religija i veroispovesti.
Religija se često smatra višim zakonom od državnih zakona i međunarodnih sporazuma. Posledica ovako suprotstavljenih vrednosti i prakse „vodi ka nasilnim sukobima, koji se obično vode u ime svih glavnih svetskih religija. Motivisani različitim razlozima, pripadnici pojedinih religija posebno su obeležili svetsku kartu nasilnih sukoba posle hladnog rata, od kojih se islam posebno ističe. S tim u vezi, islam se često stereotipno opisuje u zapadnom svetu, iako „nije ništa više sklon sukobu od drugih religija”[7], mada, kada govorimo o islamu, moramo imati na umu nekoliko činjenica. Naime, i Kuran kao sveta knjiga islama upućuje na dublju analizu nekih kontradiktornih stavova. Generalno, Kuran ističe na više mesta negativan stav prema nasilju i sukobima, propoveda toleranciju među ljudima bez obzira na veru, zahteva da niko ne sme ubijati osim u samoodbrani i slično. S druge strane, u Kuranu se kaže i nešto drugo: „Alah je ispunio obećanje svoje kad ste neprijatelja, voljom njegovom, nemilice ubijali“ (Kuran III, 152), ili „Kad prođu sveti mjeseci, onda ubijajte mnogobošce gdje god ih nađete“ (Kuran IX, 5/Ajet). Shodno tome, Islam dogmatski isključuje sekularizam i mir sa svima koji ne prihvataju islamsku, ne samo versku već i političku supremaciju. Kako ocenjuje R. Robertson, „tribalizam i religija su imali i još uvek imaju određujuću ulogu u društvenom, političkom, ekonomskom i kulturnom razvoju arapskih društava i političkih sistema. Ovim se u islamu vera pojavljuje kao osnova grupnog identiteta i središte lojalnosti i posvećenosti, dok se nacionalna država javlja kao manje značajna činjenica, posebno sa stanovišta kolektivnog samoodređenja.“[8] U zemljama gde je islam izvor ideologije i legitimiteta, diskriminacija nemuslimana i žena podignuta je na stepen pozitivnog prava. Nijedna islamska zemlja ne primenjuje Opštu deklaraciju o ljudskim pravima, ni Pakt o pravima čoveka OUN.
Međutim, kao i Kuran, i Stari i Novi zavet govore u prilog da religija ima duboke veze s razvojem nasilnih (verskih) sukoba. U Starom zavetu, najvažnijem izvoru judeizma, a posebno u Tori, nalaze se stavovi koji govore o ratu i pozivaju na versko nasilje.[9] U prilog tome, T. Ling kao značajnu činjenicu navodi evoluciju u hebrejskom shvatanju odnosa prema bogu Jahveu, koji se od duhovnog principa uspostavljanjem monarhije transformisao u „boga žitelja Siona, prestonice cara Davida, odakle ‘ognjem koji proždire’ zaslepljuje svoje neprijatelje.“[10] Novi zavet, kao temelj hrišćanstva, zabranjuje nasilje i rat, međutim, transformacijom hrišćanstva u državnu veru, rat se u određenim uslovima koristio kao legitimno sredstvo i od crkve (rimokatoličke, pravoslavne, luteranske, i dr.).
Sukobi između hrišćana i islamista posledica su mnoštva razlika, pre svega muslimanske ideje islama kao načina života koji u sebi ujedinjuje religiju i politiku, nasuprot hrišćanskoj ideji razdvojenih područja vere i države. S druge strane, ti sukobi su rezultat ne samo razlika, već i sličnosti između njih. U prvom redu obe su monoteističke i univerzalističke religije, u čijim su osnovama uverenja o spoznaji prave istine vere i u ime toga mogu da zastupaju jedan svet obaveznosti i zvaničnosti. Takođe, ove religije su i misionarske, što znači da njihove pristalice imaju obavezu da „nevernike“ preobrate u „jedinu istinsku veru“.
Krajem 20. i početkom 21. veka došlo je do radikalnih društvenih promena čime se ovakva mišljenja demantuju i zahtevaju redefinisanje verskog faktora kao činioca sukoba u savremenom svetu. Tako teoretičar religije J. Casanova ne prihvata gledište o sekularizaciji i izdvajanju crkve iz društva i politike, već tvrdi da je u toku proces „diferencijacije odnosno reprivatizacije vere i religije“, jer „političari, istraživači društvenih kretanja i javnosti uopšte posvećuju sve veću pažnju religiji, a verski vođe sve su spremniji da se upuste u javne i političke rasprave.“
Bez obzira odvojenost crkve od države u najvećem delu savremenog sveta, međuverski i unutarreligijski sukobi često prerastaju u političke. Postoje i čisto verski sukobi koji se vode u okvirima konkurencije različitih konfesija, ali oni ne iziskuju intervenciju vlasti i nemaju političku dimenziju. Takođe i borbe oko pridobijanja vernika između konfesija mogu se voditi i bez političkih pretenzija i političkih posledica. Međutim, religija se politizira u uslovima kada se vernicima nameću određena politička ubeđenja ili kada verske institucije pokušavaju da arbitriraju o političkim pitanjima.
Politizacija religije uslovila je da religijski faktor bude prisutan u svim sukobima s kraja 20. veka. Primera radi, u Šri Lanki se vodi rat između budista i hindutamilaca od 1990. godine. U Nigeriji je 1991. godine ubijeno na hiljade vernika u borbama između muslimana i hrišćana. U Indiji je 1992. godine ubijeno više od 2000 vernika u borbama hindusa i muslimana, dok se u regionu Kavkaza vode borbe između hrišćana i muslimana, a u Severnoj Irskoj između rimokatolika i protestanata. U Sudanu se vodi dugogodišnji rat između hrišćana i muslimana, a u Istočnom Timoru između katolika i muslimana. Između jevrejskih i palestinskih fundamentalista sukobi traju više od pola veka, dok je 1991. godine Pakistan usvojio zakon kojim se uvreda Muhameda kažnjava smrću javnim vešanjem. Teroristički napad islamskih fundamentalista, sa nekoliko hiljada žrtava u SAD 2001. godine, zahteva temeljno preispitivanje dosadašnjih teorijskih paradigmi u smislu redefinisanja uloge verskog faktora u izazivanju konflikata u 21. veku.
Verski sukobi su vođeni između pripadnika različitih religijskih tradicija, ali i između pripadnika iste religije, odnosno konfesije. Ovi sukobi su se manifestovali kao sukobi među religijama (hrišćanstvo i judaizam, hinduizam i islam, hrišćanstvo i islam) unutar jedne i između više država, kao i između vernika koji su pripadali jednoj ili različitim konfesijama odnosno veroispovestima (između rimokatolika i pravoslavaca ili protestanata unutar hrišćanske crkve). Iako su verski sukobi pojavno često sadržali ili izražavali i čisto teološke razlike, njihovi glavni uzroci nisu bili u religiji, već u njenoj zloupotrebi od strane verskih institucija ili nosilaca vlasti i političkih funkcija, mada su o tom pitanju prisutna podeljena, pa i suprotna teorijska mišljenja.[11]
Razvojem moderne države i sekularizacijom društva verski činioci i sukobi izgubili su značaj i intenzitet koji su imali tokom istorije. Ipak, to ne znači da su verski sukobi u potpunosti eliminisani kao faktor različitih sučeljavanja i kriza, i u razvijenim i nerazvijenim delovima sveta. Tako su u Indiji, Šri Lanki i Istočnom Timoru i drugim regionima sveta i danas verski sukobi po svojim posledicama najznačajnija vrsta sukoba. Imajući to u vidu može se zaključiti da je religija pretnja društvenoj integraciji, jednako kao što joj i doprinosi, jer „… istorija, s brojnim verskim raskolima, manifestuje veliku moć religije da ne samo povezuje već i deli ljude i narode.“[12]
Osim međuverskih, česti su i unutarverski i unutarkonfesionalni sukobi, koji po svom intenzitetu mogu biti i oštriji nego sukobi između različitih religija. Tokom istorije ovi sukobi su bili uzrokovani uglavnom cepanjem velikih religijskih zajednica, dok danas oni najčešće proističu iz nacionalno-političkih i socijalnih suprotnosti unutar iste religijske ili crkvene zajednice.
Poslednjih decenija 20. veka u okviru hrišćanstva bili su aktuelni sukobi katolika i protestanata (Severna Irska) i katolika sa pravoslavnim vernicima (Hrvatska, Bosna 1991‒1995). Sukobi unutar „islamskog civilizacijskog kruga“ (Hantington) su postojali od njegovih začetaka i traju sve do danas: Avganistan, Somalija, Pakistan, Indija, Irak, Iran, Turska. U ovim sukobima je teško razdvojiti nacionalne, političke i verske determinante i u motivima i u uzrocima sukoba. Razlog je što pripadanje istoj verskoj zajednici znači veoma malo u slučaju pripadnosti različitim nacijama, jer nacionalno često ima primat nad religijskim. Ta činjenica posebno dolazi do izražaja ukoliko postoji težnja da se u etnički i verski heterogenom društvu, po svaku cenu stvori suverena nacija – država. Tada, po pravilu, politička dominacija jedne nacije biva spojena sa težnjom da se uspostavi dominantan položaj preovlađujuće religije, odnosno veroispovesti u takvoj državi. U tim uslovima, crkva i religija se javljaju kao integrišući faktor unutar te nacije, što za posledicu ima filetizam i verski šovinizam, i pretvaranje određene religije u krajnje netolerantnu svest i praksu u odnosu na druge religije i etničke zajednice. U takvom ambijentu nacija po pravilu nastoji da preuzme neke funkcije religije, a religija neke funkcije nacije, čime se stvara fenomen deizacije nacije i militarizacije religije i crkve. Već i sam način stvaranja nacionalne države ovog tipa vodi u njenu sakralizaciju, jer politička vera u naciju ne trpi pitanja i sumnju. Tako određena nacionalna država u socijalnim i običajnim uslovima u kojima nastaje, uglavnom biva pojmljena kao svetost, a kako sve što je sveto traži kao potvrdu svoje vrednosti i važnosti žrtvu, dakle sveto nasilje, time se može objasniti manja ili veća količina nasilja koja u različitim formama prati nastanak ovog tipa savremene nacionalne države.
U savremenom društvu verski sukobi se veoma retko javljaju u čistom obliku i često imaju političku i etničku formu, sadržaj i pozadinu. To je doprinelo da krajem 20. veka dođe do značajnije promene u teorijskoj i političkoj recepciji religije kao faktora društvenih sukoba, pa je „suštinsko pitanje kraja 20. veka postalo pitanje odnosa religije i politike, religije i društva“.[13] Još je eksplicitniji stav J. Kasanove da „javnost religije počinje ponovo igrati važnu ulogu u politici. Privatizacija religije ‘istorijska je opcija’, koja je imala svoje sledbenike i pobornike u nekim društvima u određeno doba, ali nije reč o neizbežnom ili jednosmernom aspektu modernosti. Od 80-ih godina privatizacija vere i religije postaje sve nepopularnija opcija. Verski aktivisti i Crkve sve se snažnije uključuju u političke sukobe i borbu za oslobođenje, ostvarenje pravde i demokratije širom sveta. Tokom 80-ih godina gotovo da nije postojao ozbiljniji politički sukob bilo gde u svetu u kome se nije osetio ne baš skriven uticaj religije. Ti primeri uključuju i konflikte između Jevreja i Arapa na Bliskom istoku, sukobe između protestanata i katolika u Severnoj Irskoj, kao i sukobe između Muslimana, Srba i Hrvata u Bosni. Religija je imala važnu ulogu u pobunama koje su dovele do pada komunizma u Istočnoj Evropi, dok u SAD postaje sve uticajnija ‘moralna većina’ fundamentalističkih hrišćana. Afera sa Salmanom Ruždijem isto tako jasno pokazuje stepen konflikata između religijskih i svetovnih vrednosti u Britaniji.“
Na promenu odnosa prema religiji i religioznosti nakon sloma realsocijalizma su uticali mnogi razlozi, od kojih su najčešći: 1. reafirmacija religije (neki autori govore i o revitalizaciji religije) usled manje ili više nasilne dehristijanizacije i ateizacije tokom prethodnih pola veka u zemljama socijalizma; 2. jačanje fundamentalističkih tendencija u svetskim religijama; 3. uloga katoličke crkve 80-ih godina 20. veka u radikalnim promenama koje su se zbivale u nekim bivšim realsocijalističkim zemljama (npr. Poljskoj); 4. instrumentalizacija crkve od strane države u političke svrhe (npr. korišćenje autokefalnosti crkve za dokazivanje samostalnosti makedonske nacije i države) i 5. uloga Vatikana i nekih islamskih verskih centara i država u sukobima u bivšoj Jugoslaviji 1990‒1999. godine. Posledica je da se verski sukobi više ne izvode samo iz primarno nereligijskih uzroka, već se posmatraju i kao nezavisni činioci. U tom cilju se u pojedinim radovima nastoje uočiti i definisati jasne razlike između teoloških i neteoloških faktora.[14]
U razvijenim građanskim društvima sa visokim procentom migrantskog stanovništva do sukoba na osnovu verske ili konfesionalne različitosti dolazi veoma retko, a ukoliko se i jave oni tada imaju samo privid verskih sukoba. U pozadini takvih antagonizama nalaze se ne verski, već bitno različiti sistemsko-društveni, kulturno-tradicijski, nacionalni, pa i politički činioci, odnosno različiti socijalni uslovi i životne šanse pripadnika pojedinih verskih grupa, posebno migranata u odnosu na većinsko stanovništvo. U takvim okolnostima verski faktor biva manje ili više „nakalemljen“, pri čemu sukobi poprimaju kvaziverski sadržaj, koji podrazumeva generisanje netrpeljivosti na osnovu verskih različitosti.
Za razliku od razvijenih zemalja, u zemljama u razvoju i u nekim zemljama u tranziciji, koje su nacionalno i religijski heterogene i opterećene različitim unutrašnjim protivurečnostima i krizama, verski element kao faktor unutrašnje nestabilnosti ima mnogo veći značaj. Ovoj pojavi, osim socijalno-ekonomske i kulturne krize koja opterećuje ta društva, doprinosi i kriza kolektivnog identiteta, besperspektivnost društvene većine, beda, i sl. Međutim, i u tim uslovima verski sukobi se ne javljaju u čistom obliku, već u kontekstu drugih sučeljavanja, pre svega nacionalnih i političkih. Zbog toga se verski faktor i konfesionalna različitost javljaju kao povod, a ne kao osnovni uzrok nacionalnih sukoba, mada to nije tako očigledno. Religija (crkva), udružena sa lokalnim nacionalnim, dobila je i manifestnu i latentnu funkciju. Manifestna funkcija predstavljena je u samoj religioznosti kao kognitivnom i emocionalnom odnosu prema Bogu. Skrivena funkcija je u poziciji garanta odbrane kulture i nacionalnog identiteta s jasnim obeležjem protektivnog i integrativnog, homogenizujućeg. Tako se verski sukobi uklapaju u šire, pre svega nacionalne sukobe jakog intenziteta, te se i religioznost ispoljava u krajnje militantnim oblicima. Takav socio-politički prostor vrlo lako transformiše nacionalne i verske sukobe u građanske ratove, ali i u ratove u ime religije ili veroispovesti.
Publikujući verske napetosti, konflikte pa i terorističke akcije sa verskom pozadinom, mediji postaju važna poluga u propagandi njihovih političko-religijskih ideja, pa se može konstatovati sve veća ranjivost globalne zajednice. Verski ekstremizam i terorizam uvek ima svoj cilj, bilo da je reč o ideološkim konfrontacijama, etničkim ili verskim razlikama, do konkretnog delovanja u destabilizaciji neke države. Treba jasno istaći da terorizam nema ideološku podlogu, ali u sebi sadrži elemente ideološkog i verskog opredeljivanja! Otuda potreba ubeđivanja običnih ljudi da se baš oni bore za pravdu, jednakost i poštenje, poistovećujući svoje ciljeve sa potrebama naroda ili religije. To je najbolji i najbrži način pridobijanja armije novih simpatizera, čime se dugoročno obezbeđuje regrutovanje novih pripadnika. Na primer, nakon objavljivanja spornih i uvredljivih karikatura proroka Mohameda u danskim, ali i nekim drugim evropskim listovima, došlo je do svekolikog i oštrog gneva muslimanskih vernika širom planete, koji su u novinarskom činu videli žestoku uvredu! S druge strane, protivnici islama su ovakvo reagovanje doživeli kao još jednu potvrdu verskog fundamentalizma koji je opasan, neprirodan i fatalistički.
Sveopšta politizacija religije pogoduje daljem eskaliranju konfliktne paradigme, pa umesto dodira kultura dobijamo obrise sudara koji religije tumače kao cilj života. Terorizam se zato sve više predstavlja platformom siromašnih i obespravljenih, čime se pored simpatija osvajaju i novčanici bogatih sponzora, koji nemaju hrabrosti da lično učestvuju u borbi, ali obezbeđivanjem logističke podrške postaju važni šrafovi u funkcionisanju smrtonosne mašinerije. Kombinacija religije, ekonomije i ljudskih prava čini trijadu novog organizovanja, koje potpomognuto medijski sinhronizovanom podrškom svet vode globalnom sukobu civilizacija.
[1] Rad je nastao u koatorstvu sa dr S. Milašinovićem.
[2] Kovač, B. i Rozenstil, T. (2006): Elementi novinarstva, CID i Institut za medije, Podgorica, str. 22‒24.
[3] J. S. Goldstein, International Relations (fifth edition), New York: Longman, 2003.
[4] Deliberativna demokratija je model u kojem se političke odluke donose procesom pregovaranja, dogovaranja i ubeđivanja. Ono je rezultat komunikacionog delovanja između formalno organizovanih i neformalnih deliberacija licem u lice, u arenama i na vrhu i na dnu političkog sistema (Jirgen Habermas: Politička komunikacija u medijskom društvu, CM, Beograd, decembar 2007, str.11).
[5] Odsustvo jasne razlike između svetovne i duhovne vlasti starih predhrišćanskih naroda je doprinelo da svi ratovi budu verski sukobi. T. Ling, Istorija religije istoka i zapada, Beograd, 1990
[6] Primer su otomanska osvajanja koja su imala naglašen inetres ka sticanju novih teritorija.
[7] J. Goldstein, op. cit., p. 205;
[8] R. Robertson, Globalisation Theory and Civilisation Analysis, Comparative Civilization Review, 17/1995.
[9] Šire o navodima iz Starog zaveta: Biblija ili Sveto pismo, Britansko i inostrano biblijsko društvo, Beograd, nedatirano, 5. knjiga Mojsijeva, 7. glava, stihovi 1‒5.
[10] T. Ling, Istorija religije istoka i zapada, Beograd, 1990 str. 98
[11] O pitanju teološke uzročnosti verskih konflikata i ratova šire: M. Jevtić, Prikaz Đ. Šušnjić, Religija 1,2, Sociološki pregled, no.1‒2, 1999
[12] M. Haralambos, M. Holborn, Sociologija: Teme i perspektive, poglavlje 52. Zagreb, 2002, str. 435
[13] M. Jevtić, Verski činilac u savremenim Balkanskim odnosima, Zbornik: Savremeni procesi i odnosi na Balkanu, Fakultet političkih nauka i IMPP, Beograd, 1997, str. 305
[14] Takav pristup najvećim delom je prihvaćen i u knjizi S. Hantingtona: Sukob civilizacija, CID, Podgorica, 1998.
Ostavi komentar