Masonerija i srpsko-francuski odnosi do Velikog rata

Masonerija i srpsko-francuski odnosi do Velikog rata

Autor: dr Aleksandra Kolaković

Masonske veze su značajan posrednik u prenošenju ideala, filozofskih i političkih koncepcija građanskog društva. Iako još uvek nisu razgraničeni svi mitovi, predanja i legende od stvarnih istorijskih događaja, opšte je prihvaćeno da je karakter društvenog delovanja masonerije, još od njenih začetaka, usmeren ka kulturnom i političkom polju. Ekspanzija društvenih kontakata i komunikacije u novom veku ideje masonerije prenela je iz engleske sredine širom evropskog kontinenta. Napoleonovo pokroviteljstvo nad slobodnim zidarima, koje se smatralo i jednim od stubova njegovog poretka, od masonerije je stvorilo ekskluzivan politički klub. Ipak, postoje mišljenja da su masonske lože svojim zvučnim titulama i mogućnošću da se privremeno bude ravnopravan sa nekim istaknutim ličnostima velikoj većini članova pružile privid značajnije društvene uloge, što bi verovatno podrazumevalo i odsustvo moći stvarnog uticaja. Međutim, kontakti i veze u masonskim krugovima bili su prostor značajne saradnje i uticaja u svim sferama duhovnog života, posebno onda kada kontakti na zvaničnom nivou država i vlada nisu bili dovoljno razvijeni ili nisu davali brze ili zadovoljavajuće rezultate. Kako veze i saradnja između masonskih grupa krajem 19. i početkom 20. veka efikasno i uspešno prevazilaze nacionalne i državne okvire interesa, kontakti i veze između francuskih i srpskih masona, stoga, predstavljaju značajan segment analize veza, saradnje i uticaja intelektualaca dve sredine.

Upravljanje državom i javnim poslovima u cilju uspostavljanja institucija građanskog društva na evropskim uzorima podstaklo je interesovanje obrazovanih Srba za slobodno zidarstvo. Tokom devedesetih godina 19. veka vidljiv je uspon slobodnozidarskih organizacija u Srbiji. Oličen je i kroz izbor 1894. godine masona Svetomira Nikolajevića za predsednika vlade Kraljevine Srbije i javno priznanje ministra prosvete i crkvenih dela Andre Đorđevića da pripada „humanoj, kulturnoj i patriotskoj ustanovi Slobodnih Zidara“. Na razvoj masonskih veza između Francuza i Srba uticali su međunarodni događaji i značajne promene u okviru srpske masonerije početkom 20. veka, a pre svega potreba srpske inteligencije koja je vodila državu da neformalnim putevima utiče na odnose sa velikim silama. Loža srpskih slobodnih zidara Pobratim, koja je osnovana 1890. godine na čelu sa Đorđem Vajfertom i Svetomirom Nikolajevićem, napustila je 1908. godine zaštitništvo Velike lože Ugarske. Aneksiona kriza i nerazumevanje protesta Srba, koji su štitili svoje nacionalne interese, bile su povod za kidanje ove povezanosti. Udaljavanje od  Austrougarske, što je bilo ideja većine srpskih intelektualaca još od kraja 19. veka, bio je verovatno jedan od dubljih uzroka povlačenja srpskih masona iz okrilja zaštite suseda. Nezavisnost pomenute srpske lože, stvorila je uslove za uplitanje francuskih, nemačkih i italijanskih slobodnozidarskih organizacija u osnivanje novih loža u Srbiji.

Početkom  1909. godine u Beogradu je osnovana loža srpskih slobodnih zidara Ujedinjenje i stavljena je pod okrilje Grande Orient de France (Velikog Orijenta Francuske). Veze između srpskih i francuskih masona datirale su još od ranije. Starešina lože Ujedinjenje, sekretar Ministarstva narodne privrede i industrijalac Vasa U. Jovanović, uspostavio je bliske kontakte sa zidarima Velikog Orijenta Francuske već u vreme svetske izložbe u Parizu 1900. godine. Na prelazu dva veka, francuski slobodni zidari su oslobađanjem od religioznog pitanja i uspostavljanjem jedinstva loža uspeli da doprinesu bržem oporavku Francuske nakon sloma koji je izazvao rat sa Pruskom 1871. godine. Broj masonskih loža u Francuskoj je rastao u poslednjim decenijama 19. veka, a postepeno i njihov uticaj u društvu. Na osnovu podataka slobodnih zidara krajem 1913. godine u Francuskoj je bilo aktivno 610 loža, koje su imale oko 50.000 članova. Posebnu pažnju francuski slobodni zidari posvetili su razvoju demokratskog uređenja države, a istovremeno i na „spremu svojih članova za moralni i kulturni napredak u profanom svetu“. Masoni su bili prisutni u političkom i društvenom životu Francuske preko svojih aktivnosti u okviru političkih partija (značajan broj su bili članovi radikalne stranke), kao i raznih udruženja nastavnika, studenata i novinara. Pripadnost masonskoj organizaciji pripisuje se najuticajnijim francuskim državnicima i političarima: Leonu Gambeti, Žilu Feriju, Aristidu Brijanu, Žoržu Klemansou, a literatura navodi i prisustvo oko 250 masona u francuskom parlamentu u periodu Treće republike, stoga je za Francusku korišćen i naziv Republika masona i Republika Velikog Orijenta. Srpski intelektualci su stoga mogli da veruju u moć masonskih veza u francuskom političkom i društvenom životu. Uticaj francuskih đaka, snažan prodor francuskog kapitala, posebno u davanju kredita i blizina slobodnih zidara procesima kreiranja francuske spoljne politike navodili su francuske i srpske masone na ideju bližeg povezivanja i saradnje, koja je dala prve rezultate već 1908. godine.

Masonske veze imale su značajnu ulogu u odnosima između Francuske i Srbije u periodu aneksije Bosne i Hercegovine, kada je prva velika kriza na Balkanu pretila da izazove rat širih razmera. Na sednici lože Pobratim 29. septembra 1908. godine pokrenuto je pitanje aneksije Bosne i Hercegovine, a istovremeno je iznet predlog o protesnom pismu svim velikim ložama Nemačke, Francuske i Engleske, kao i slanju izaslanika u Berlin, Pariz i London. Na narednoj sednici 11. oktobra 1908. godine u loži Pobratim, Svetomir Nikolajević, nakon što je istakao uticaj masona u parlamentima velikih evropskih država i novinarstvu, podržao je slanje pisama i izaslanika širom Evrope koji bi protestovali protiv aneksije Bosne i Hercegovine. Na istoj sednici Vasa U. Jovanović je izneo predlog o napuštanju mađarske lože i pročitao pismo francuske lože „koja je rada primiti srpske slobodne zidare“. Iako je odluka o napuštanju mađarske lože odložena, Svetomir Nikolajević i Vasa U. Jovanović, dobijaju dozvolu lože Pobratim da putuju u Francusku. Jovanović je u Parizu dobio saglasnost za formiranje lože u Beogradu, koja bi bila pod pokroviteljstvom Velikog Orijenta. Istovremeno, francuska masonerija je istakla  podršku u ostvarivanju ideja ujedinjenja Srba i Hrvata, koja je oličena kroz potporu povezivanju srpskih i hrvatskih masona. U ime srpskog slobodnog zidarstva Svetomir Nikolajević je kao izaslanik srpske masonerije kod velikih loža Pariza, Berlina i Berna digao glas protiv aneksije, što je bilo u skladu sa onim što su srpski slobodni zidari obećali predsedniku srpske vlade Velimiroviću. Rezultat svih aktivnosti je iznošenje srpskog nacionalnog programa u evropske političke okvire. Iako politika traženja kompenzacija i nadoknada, usled austrougarskog odbijanja i zategnutih odnosa među velikim silama nije dala rezultate, srpsko pitanje i ideje ujedinjenja zaživele su u političkom, diplomatskom, javnom i intelektualnom životu Evrope.

Loža Pobratim održavala je kontakte i prepisku sa nekoliko francuskih masonskih loža: Grande Orient de France, Grande Loge de France (Velika Loža Francuske), Amis Triomphent (Pobedonosni Prijatelji) i France et Orient (Francuska i Orijent). Razmena informacija između pomenutih loža obuhvatala je više oblasti. Kretala se od protokolarnih informacija potrebnih za održavanje sastanaka i finansijske pomoći do saveta i sugestija političke, ekonomske i kulturne prirode. Srpski slobodni zidari su preko pojedinaca koji su u Francuskoj bili poznati i bliski masonskim ložama nastojali da prodube svoje kontakte u svetu francuske masonerije. Lekar srpskog porekla Sava Petrović bio je član masonske lože Amis Triomphent. U okviru sastanaka koje je posećivao, a o kojima je pisao srpskim masonima, nadao se da će doprineti koristi „bilo opštoj, bilo za Pobratim“. Izveštavao je i o političkim i društvenim događajima u Francuskoj i novim pokretima i idejama. Talas sklapanja poslovnih ugovora sa privrednicima u Francuskoj, Engleskoj, Švajcarskoj, Italiji i drugim državama Evrope dovodi se u vezu sa saradnjom slobodnih zidara Francuske i Srbije. Francuski poslanik u Beogradu Leon Deko svojim aktivnostima oko osnivanja nove lože značajno je uticao na intenzitet saradnje srpskih i francuskih masona. Pored aktivnosti Dekoa, značajna je i poseta Emila Terama, člana francuske lože Les vrais Amis (Iskreni Prijatelji). Pobratim je 1910. godine nastojao da prilagodi svoj rad pravilima Velike Lože Francuske usled čega se obratio francuskoj loži La Republique (Republika). Masonskim vezama su na pomenuti način u srpsko društvo stizale informacije, prenošene su nove ideje i unošene novine u društveni život.

            Ujedinjenje je okupljalo Francuze, Belgijance i većinom Srbe obrazovane u Francuskoj. Starešina lože bio je Vasa U. Jovanović, a osnivači: Bogoljub Vučićević, Nikola Lukaček, Pavle Majzner, Milivoj A. Jovanović, Vlajko Gođevac i Leon Deko, francuski poslanik u Srbiji. Spisak do sada poznatih članova lože u periodu od 1909. do 1914. godine, nalazi se u Tabeli 1. Odluka o osnivanju pomenute lože i njenom vezivanju za Veliki Orijent Francuske konačno je doneta po povratku Milovana Milovanovića, ministra spoljnih poslova Srbije iz diplomatske misije u Engleskoj i Francuskoj po proglašenoj aneksiji Bosne i Hercegovine 1908. godine. Članovi lože Ujedinjenje, prevazišli su političke podeljenosti i aktivno su radili na planu nacionalne politike iako to nije bio jedan od osnovnih postulata slobodnog zidarstva. U loži Ujedinjenje najviše je bilo bivših francuskih đaka okupljenih oko Samostalne stranke, a među njima se našao i nemački đak LJuba Stojanović. Od radikala bio je Kosta Stojanović, dok je Milovan Milovanović jedan od Parizlija u koga su Francuzi imali poverenje, ostao vezan za italijansku ložu. Bogdan i Pavle Popović svojim aktivnostima na kulturnom planu uspešno su usaglašavali plan rada i delovanja lože sa promenama u srpskoj kulturi. Na planu širenja ideje jugoslovenstva loža Ujedinjenje pokazala je značajnu aktivnost. Ostvarila je  veze sa slobodnim zidarima u Hrvatskoj okupljenim oko lože LJubav bližnjeg, koja je pokušavala da se poveže i sa francuskim masonima. Ovim povezivanjem francuski masoni su postali značajan činilac u budućem procesu ujedinjenja Srba i Hrvata.

Prva zvanična poseta kralja Petra Karađorđevića zemlji u kojoj je živeo i školovan, a za koju je i ratovao, bila je organizovana i uz pomoć masonskih veza. Ova poseta od 16. do 18. novembra 1911. godine Francuskoj bila je najznačajnija demonstracija ugleda srpskog kralja u Francuskoj. Srpska loža Pobratim je u oktobru 1911. godine pisala Velikoj loži Francuke o poseti kralja Srbije. U pismu se navodi kako će u kraljevoj pratnji biti Dragomir Stefanović, aktivni član lože Ujedinjenje, koji je bio istovremeno i sekretar predsednika Vlade i šef sekcije za štampu, kao i dr Stanoje Mihailović, član Nezavisnosti, koji je takođe bio zadužen za štampu. Za njih su srpski masoni zatražili lep prijem i eventualnu pomoć  francuske lože. Uticajni francuski listovi i časopisi izveštavali su o poseti srpskog kralja, a Le Journal des Débats objavio je 15. novembra 1911. godine članak posvećen zvaničnoj poseti srpskog vladara, pružajući prikaz francusko-srpskih političkih i ekonomskih veza. Posebno je naglašena uloga kralja Petra u njenom demokratskom i političkom razvitku.

Milovan Milovanović pratio je kralja Petra I Karađorđevića prilikom pomenute posete i aktivno učestvovao na prijemima i razgovorima sa francuskim državnicima, političarima i diplomatama. Nakon svečanog dočeka srpskog kralja i njegove pratnje na železničkoj stanici u Bulonjskoj šumi, predsednik Francuske Arman Falijer (Armand Fallières) na prijemu u Jelisejskoj palati uručio je kralju Petru I Karađorđeviću zlatnu medalju za učešće u Francusko-pruskom ratu 1870/1871. godine. Tom prilikom srpski kralj se susreo sa najvišim zvaničnicima francuske države. Milovan Milovanović navodi kako je dok se vozio sa kraljem u kolima ulicama Pariza doživeo prijatne trenutke i scenu gde su građani pozdravljali kralja, skidali šešire, mahali i uzvikivali „Živela Srbija“ i „Živeo kralj“. Srpski slobodni zidari su svojim delovanjem jačali veze Srbije sa Francuskom. Opisani srdačni prijem francuskih zvaničnika prilikom posete srpskog kralja u Francuskoj, koji je propraćen afirmativnim tekstovima u francuskoj štampi o srpskom vladaru, državi i narodu, podržan je od strane francuskih slobodnih zidara i doprineo je daljem razvoju odnosa dve države. Veze i saradnja francuskih i srpskih masona ovim su uticali na oblikovanje francusko-srpskih odnosa u godinama pred Prvi svetski rat, što je imalo posledice i kasnije.

Odnosi između srpskih masona u okviru lože Pobratim bili su složeni što je uticalo i na odnose sa masonskim organizacijama na zapadu. Sukobljavanja iz Pobratima su se prenela i pooštrila u odnosima između loža Ujedinjenje i Šumadija. Komplikovalo ih je vezivanje za inostrane masonerije i odnos prema nacionalnom pitanju. Loža Ujedinjenje, neposredno vezana za Veliki Orijent Francuske imala je najznačajniji udeo u formiranju nacionalne politike. Vasa U. Jovanović, uz Miloša Gođevca i Jovana Aleksića, bio je jedan od inicijatora četničkog pokreta u Makedoniji i urednik lista Pijemont. Pomenuta interesovanja za srpsko nacionalno pitanje i ujedinjenje grupe uglednih intelektualaca i poslovnih ljudi usmeravala su i aktivnosti masonske lože. Prisustvo francuskog poslanika u Beogradu Dekoa u srpskoj masonskoj loži omogućavalo je dvosmernost uticaja. Na ovaj način se otvaralo i povezivanje masona prisutnih u vladajućim krugovima Francuske i Srbije. Svojim aktivnostima na liniji zastupanja francuskih interesa, loža Ujedinjenje uticala je na francusko-srpske odnose. Francuski uticaji u srpsko društvo, dakle, prodirali su i preko slobodnih zidara tamo gde zvanični kontakti nisu uvek postizali rezultate.

Leon Deko, francuski poslanik i jedan od najuticajnijih članova srpske lože koja je bila pod zaštitom Velikog Orijenta Francuske, istakao je posebno zadovoljstvo što je Ujedinjenje „postavilo sebi za program razvijanje srpskog nacionalizma širenjem francuskih ideja, kulture i poslovnih veza u Srbiji“. Kako se uticaj u Srbiji nije mogao vršiti preko katoličkih misija i Jevreja, kao u drugim zemljama, francuske diplomate očekivale su od masonskih veza ubrzano širenje francuskih uticaja. Posete i studiranje na francuskim univerzitetima i osnivanje francuskih literarnih udruženja, koje je podržavao Deko, pored širenja francuskih uticaja imale su za cilj da zaustave do tada prisutne pangermanske i panslavističke uticaje na prodručju Balkana. Iako je loža Ujedinjenje 1912. godine imala samo dvadesetak članova, Deko ih je smatrao „odabranima“ i sposobnima da se odupru uticaju engleskih masona, kao i da se opredele da širenjem francuskih ideja, kulture i finansija, omoguće rešavanje srpskih nacionalnih pitanja. Obezbeđivanje nezavisnosti Srbije prema austro-nemačkom bloku, ali i prema Rusiji, kao i dublje uplitanje Francuske u balkanske odnose, posebno u vreme pregovora između Srba i Bugara i formiranja saveza 1912. godine bilo je pod uticajem masonskih veza.

Tabela 1. Članovi lože Ujedinjenje (1909–1914)

Loža Ujedinjenje, kao loža pod okriljem Velikog Orijenta Francuske, razvila je svoje aktivnosti u pridobijanju francuske podrške u godinama pred Prvi svetski rat. U vreme izbijanja Balkanskih ratova (1912–1913) srpski slobodni zidari na čelu sa velikim majstorom Đorđem Vajfertom, industrijalcem i guvernerom Narodne banke Srbije, odigrali su značajnu ulogu u mobilisanju evropske javnosti i državnih vrhova za srpsku stvar. NJihovo cirkularno pismo evropskoj sabraći pozivalo se na italijansko i nemačko ujedinjenje i vrednosti Francuske revolucije i izražavalo je očekivanja da se balkanski hrišćani uzmu u zaštitu protiv turskog fanatizma i varvarstva. Podrška francuskih masona u ovom periodu jednim delom je rezultat aktivnosti lože Ujedinjenje i kontakata koje su uspostavili šef Presbiroa Stefanović i njegov pomoćnik Mihailović prilikom posete Parizu 1911. godine. Srpski slobodni zidari bili su povezani sa francuskim masonima i u 19. veku, ali je od vezivanja za Veliki Orijent Francuske početkom 20. veka došlo do aktivnije direktne povezanosti i saradnje, koja je rezultira ostvarivanjem uticaja na francusku i srpsku politiku.

Osnivanje Vrhovnog Saveta Srbije 1912. godine i pokretanje lista Neimar 1914. godine bili su rezultat saradnje i uticaja francuskih i srpskih masona i imali su značajnog udela u afirmisanju srpskog pitanja u svetskoj javnosti. Internacionalna Konferencija Saveza Škotskog Reda, koja se održala 7. oktobra 1912. godine u Vašingtonu, bila je prilika da se novoformirani Vrhovni Savet Srbije predstavi drugim masonskim organizacijama i da se sa njima čvršće poveže. Srpski slobodni zidar Dušan Miličević još prilikom putovanja za Ameriku, na brodu je upoznao Suverena Vrhovnog Saveta Francuske Žana Remona (Jean Raymond), kao i Suverena Vrhovnog saveta Švajcarske Pola Etijea (Paul Etier) i Vel. Sekr. Istog saveta Bta D-r Majfera  (Paul Maillerfer). U razgovorima oko priznanja rada srpske lože masoni su se interesovali za broj masona u Srbiji, istorijat postojanja pojedinih loža, a na osnovu izveštaja srpskog masona pitali su ga i: „čime se bavimo u Ložama, ima li mesta političkim pitanjima u rešavanjima i radu Loža, koliko stanovnika ima u Srbiji i Beogradu, koji su još centri u kojima mislimo da ćemo moći imati Loža, čemu se nadamo od Masonerije i ustanovljenja Vrhovnog Saveta za svoju zemlju i narod, šta je ko od Bće iz Vrhovnog Saveta po profanom svom zanimanju, kojoj veri pojedini pripada, ima li Vrhovni Savet dovoljno materijalnih sredstava za svoj opstanak […] imamo li i jesmo li imali veza sa Mladoturcima, jesu li oni imali kakva udela u Masoneriji u Srbiji, imamo li odnosa sa okolnom Masonerijom, imaju li rumunski Masoni Loža u Srbiji, pod kojim Masonskim Vlastima stajahu dotle Lože srpske“. Srpski masoni su se opredelili da se i prilikom priznanja Vrhovnog Saveta Srbije oslone na svoje veze sa francuskim masonima. Dušan Miličević je izvestio da je zamolio „Suverene Francuske i Švajcarske sa budu naklonjeni priznanju i dobio sam uz komplimente za moju malenkost i obećanje da će oni glasati za priznanje“. Potom je predstavnik Vrhovnog Saveta Srbije na strani kod Velike Lože Francuske u Parizu postao Alber Platel (Albert Platel), a Rejmond kod Vrhovnog Saveta Francuske. Ovim su francuski masoni pored finansijske i organizacione podrške pred Prvi svetski rat ostvarili uticaj i na dalji razvoj slobodnozidarske organizacije u Srbiji.

Do 1914. godine francusko-srpske masonske veze postavile su osnovu saradnje koja je manifestovala značajan uticaj na političke i diplomatske odluke u periodu Prvog svetskog rata (1914–1918), kao i kasnije u manifestovanju francuskog uticaja u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Francuska masonerija, iako se izjašnjavala kao internacionalističa, pacifistička i apolitična, vodila je nacionalnu politiku francuske buržoazije i nastojala da pomogne vraćanje Alzasa i Lorene kao primarni zadatak francuske nacionalne politike. Sva važna politička pitanja u periodu do Prvog svetskog rata uticala su na interesovanja i aktivnosti slobodnozidarskih organizacija. Srpski intelektualci uključeni u aktivnosti masonskih loža koristeći svoje masonske veze i masonske težnje za prevazilaženjem nacionalnih, verskih i političkih razlika, vodili su diplomatsku ofanzivu na međunarodnom planu. Od Aneksione krize do Balkanskih ratova (1912–1913) i Prvog svetskog rata, njihove aktivnosti su bile usmerene i na ostvarivanje nacionalnih ciljeva afirmacije srpskog pitanja u evropskoj javnosti i sticanje ekonomske i političke podrške Francuske preko masonskih veza. Paralelno sa pomenutim, aktivnosti srpskih masona su bile usmerene ka realizovanju ideje jugoslovenstva, odnosno stvaranju jugoslovenske države. Saradnja i uticaji francuskih i srpskih masona na početku 20. veka, dakle, imali su uticaj na oblikovanje celokupnih odnosa Francuske i Srbije. Ipak u oceni uticaja masona u društvu, a posebno u Srbiji na prelazu vekova, potrebna je opreznost.  Slobodni zidari nisu imali presudni uticaj, već su jedan od elemenata složenih odnosa između naroda i država u ovom slučaju Francuza i Srba.

Krajem 19. i početkom 20. veka francuski i srpski intelektualci su svojim bogatim stvaralaštvom i javnim istupima, uspostavili specifičnu formu komunikacije između geografski udaljenih sredina. Zvanična saradnja dve države vođena je preko diplomatskih predstavništava, ali se komunikacija vodila i van postojećih okvira. Sklapanje sporazuma Francuske i Rusije 1894. godine delovalo je podsticajno na francuske političare, diplomate, naučnike i novinare. Tada je postepeno i u početku posredno njihova pažnja usmeravana ka problemima slovenskih naroda i država na Balkanu. Međunarodne krize i konferencije mira, odnosi među velikim silama i podela na blokove stvarale su potrebu za pouzdanim i bogatim informacijama o Balkanu, Srbiji i Srbima. Aneksiona kriza i Balkanski ratovi (1912–1913) začetak su i aktivnije politike Francuske na Balkanu i u Srbiji. Istovremeno, razvoj Srbije i ostvarivanje srpskih državnih interesa vodio je srpske državnike, političare, naučnike i novinare u potragu za saveznicima i podrškom. Zaštita nacionalnih interesa kroz poznavanje drugih naroda bila je potreba francuskih i srpskih intelektualaca uključenih u politički i javni život krajem 19. i početkom 20. veka.

Mreža veza i saradnje francuskih i srpskih intelektualaca je složena, mnogostruka i isprepletana. Podela se može izvršiti na osnovu prirode veza i saradnje između francuskih i srpskih intelektualaca. Ako se posmatra poreklo veza i saradnje najznačajnije su one koje su nastale u ranoj mladosti tokom školovanja u francuskim univerzitetskim centrima. Srpski intelektualci su na predavanjima i skupovima u Latinskom kvartu upoznali predstavnike francuske političke, ekonomske i kulturne elite. Pomenute veze su uspostavljene u mladosti, što je dodatno doprinelo da imaju karakter prijateljstava. Nasuprot pomenutom, postojale su i veze stečene vremenom, tokom karijere, a pre svega, naučne saradnje i razmene podataka ili obaveštenja diplomata i političara. Po karakteru, moguće je više podela, a najopštija je na: lične i službeno-poslovne kontakte. Navedena podela nije isključiva, jer je u praksi bio čest slučaj da su prijatelji ili poznanici razmenjivali privatne i poslovne informacije. Službeno-poslovni kontakti obuhvataju tri aspekta: političko-dilomatski, publicističko-novinarski i finansijsko-poslovni. Navedenoj podeli treba dodati i još jednu posebnu grupu: delovanje i kontakti tajnih organizacija – masonerija. Veze i kontakti koji su se ostvarili posredstvom srpskog diplomatskog predstavništva u Parizu u sebi sadrže elemente svih pomenutih grupa. Istraživanje veza i saradnje francuskih i srpskih intelektualaca zbog isprepletenosti prirode i karaktera kontakata i njihovih višeslojnih aspekata veoma je složeno. Istovremeno, pomenuto ukazuje i na dubinu uticaja i značaj koji su imali u oblikovanju francusko-srpskih odnosa. Školovanje Srba u Francuskoj, saradnja francuskih i srpskih intelektualaca, kao i veze koje su francuske diplomate ostvarile tokom svog službovanja u Beogradu, presudno su uticale na stvaranje slike o Balkanu, Srbiji i Srbima u Francuskoj. Saradnja i stvaralaštvo intelektualaca u vreme kada su bile izbrisane podele između naučnih i javnih poslova postavile su temelje na kojima je nakon Prvog svetskog rata sazidana ideja o večitom prijateljstvu Francuza i Srba.