Autor: msr Srđan Graovac, istoričar
Nekoliko meseci pre objavljivanja pomenute privilegije, tačnije 20. marta 1691. godine u Budimu je održan zbor srpskih uglednika i prvaka u Habzburškoj monarhiji. Neposredni povod sazivanja zbora sastojao se u nameri srpske duhovne i političke elite da svoje ranije zahteve o izboru inokosnih narodnih vojno-upravnih organa vlasti još jednom potvrde i na sveobuhvatan način i u integralnom tekstu podnesu carskim vlastima na odobrenje. Zbor je sazvan u prisustvu patrijarha Čarnojevića i episkopa Isaije Đakovića, neposredno nakon episkopovog povratka iz diplomatske misije u Beču, gde je uspeo da izdejstvuje potvrdu despotske titule i porodično-dinastijskog nasleđa za tada utamničenog grofa Đorđa Brankovića. Okupljeni predstavnici srpske, prvenstveno duhovne i političke elite, izrazili su nameru da doseljeni Srbi stupe u „vojnički status“, tj. u okvire habzburške carske vojske, ali pre svega zahtevali su da „potomak srpskih despota“ grof Đorđe Branković bude oslobođen iz tamnice kako bi bio u prilici da neometano bude postavljen na položaj predvodnika etnosa i to na temelju legitimiteta. Pored pomenutih, okupljeni narodni predstavnici dalje su istakli molbe da u odsustvu zatočenog grofa Đorđa Brankovića, istog do njegovog oslobođenja zamenjuje druga ličnost, slobodno izabrana od strane etnosa, a čiji bi izbor bio potvrđen najvišom carskom milošću. Dalje, donesene su odluke i o izgledu srpskih barjaka, o podeli logističkih dobara u najširem smislu reči, a posebno oružja i municije, kao i o deobi plena zarobljenog od neprijatelja, i drugo. Jedan od najznamenitijih zahteva istaknut na ovom starešinskom zboru sastojao se u predlogu da nakon proterivanja Osmanlija iz Srbije i povratka srpskog življa u otadžbinu, habzburške vlasti nad domicilnim etnosom uspostave narodne organe uprave, odnosno da Habzburška monarhija osvojene teritorije preda u vlast samim Srbima. U datom predlogu jasno uočavamo „viziju kontura“ ustrojstva društvene strukture srpskog etničkog kolektiviteta na prostorima koji bi nakon završetka rata ušli pod okrilje habzburškog žezla.[1] Srpski zahtevi (osim zahteva za puštanjem na slobodu grofu Đorđa Brankovića) odobreni su carevom odlukom objavljenom u formi privilegije od 2. aprila 1691. godine.[2] Dakle, na osnovu privilegije izdate srpskom etnosu, car je dozvolio da Srbi „između sebe“ izaberu jednog kvalifikovanog, uglednog čoveka, vojničkog poziva na položaj svojevrsnog zamenika utamničenog grofa Đorđa Brankovića, pa da onda taj izbor podnesu bečkom dvoru na odobrenje. Početkom aprila 1691. godine Zbor u Budimu izabrao je kapetana Jovana Monasterliju za svog podvojvodu. Pomenuti izbor vladar je prihvatio. Međutim, u okolnostima imenovanja kapetana Monasterlije za podvojvodu, stečeni utisak da je započet postupak formiranja narodne vojne uprave, lokalno-autonomnog ili državno-pravnog karaktera, a koji je opstojavao u idejnim stremljenjima srpske duhovno-političke elite navedenog vremena, već na početku bio je ozbiljno kompromitovan. U stvarnosti, izbor Monasterlije za srpskog podvojvodu nije doneo nikakve posebane garancije ili napredak u smislu poštovanja i realizovanja odredaba dotadašnjih carskih privilegija izdavanih srpskom etnosu, niti je pružio jemstva da će u budućnosti zaživeti, u mnogim segmentima, ipak nedovoljno jasan koncept „narodne duhovne i svetovne samouprave“ nad srpskim etnosom.[3]
Fundamenti Leopoldove „privilegijalne politike“ na svojevrstan način zaokruženi su objavljivanjem privilegije od 4. marta 1495. godine. Na predlog Dvorskog ratnog saveta u Beču, car Leopold I je preko Ugarske dvorske kancelarije izdao patent, odnosno privilegiju na osnovu koje je patrijarhu bilo priznato pravo imenovanja episkopa. Takođe, srpsko pravoslavno stanovništvo (grko-istočne veroispovesti), bilo je izuzeto od feudalnih obaveza (desetka) prema Rimokatoličkoj crkvi, a veroispovedna prava istog bila su striktno zagarantovana. Pravoslavnom episkopatu garantovano je pravo na nesmetano vršenje kanonskih vizitacija. Istovremeno, pomenutim aktom vladar je potvrdio sve ranije privilegije. Nekoliko meseci kasnije, tačnije 11. avgusta 1695. godine car je poklonio patrijarhu kastel Sirač u Slavoniji.[4] Karakter svih izdatih privilegija Leopolda I do pomenutog vremena bio je izuzetno kompleksan i slojevit. U prvim godinama nakon velikog egzodusa srpskog stanovništva 1690. godine, kod odgovornih lica u Dvorskom ratnom savetu u Beču, ali i u svetonazorima predvodnika srpskih naseljenika, u prvom redu patrijarha Arsenija III, preovladavalo je mišljenje da će „moć hrišćanskog oružja“ nadvladati u tada već kolosalno dugom ratnom klinču Svete lige i Osmanlijskog carstva. Pobeda Austrije i proterivanje turske uprave iz srednjovekovnih srpskih zemalja na Balkanu stvorili bi uslove za povratak brojnog izbeglog stanovništva na svoja vekovna ognjišta. Istovremeno, pomenute pretpostavke ulazile su u okvire svih ratnih ciljeva habzburške politike u tom vremenu, pa bi i privilegijalnu politiku Leopolda I trebalo posmatrati u tom pogledu. Nije teško ustanoviti da je habzburškim geostrateškim i političkim ciljevima bilo u interesu da srpski živaljem repopulišu ratom potpuno opustele prostore Balkana i to u slivu reka Morave, Drine, Crnog i Belog Drima, dakle zemalja na području južno od reka Save i Dunava. Navedene zemlje u sastavu Austrije bile bi „gvozdena straža“ hrišćanske Evrope u svim kasnijim eventualnim pokušajima Osmanlija da „ožive“ svoje aspiracije u centralnim delovima Starog kontinenta. Međutim, godine su prolazile, ratni zapleti su se nizali jedan za drugim, a konačna pobeda „hrišćanskog oružja“ nije se nazirala. Kao što smo ranije primetili ratni napori obe zemlje uzimali su svoj danak, a nijedna od sila nije pokazivala znake potrebnog slabljenja, pa se i sam rat pretvorio u dugotrajno i potpuno besmisleno iscrpljivanje bez jasnog uvida u postratni izgled međusobnih odnosa Habzburške i Otomanske imperije. U najvišim krugovima bečkih političkih, crkvenih i vojnih elita postavilo se jednostavno pitanje: šta Austrija da radi sa brojnom srpskom populacijom izbeglom pred turskim terorom na prostore Ugarske? U toku 1693. godine Dvorski ratni savet usvojio je plan koji se sastojao u nameri vojnih vlasti da veliki deo Srba privremeno smeštenih na području Budima, Ostrogona i Sentandreje presele na prostor između reka Dunava i Tise i to sa nalogom da se ovo stanovništvo u budućnosti bavi zemljoradnjom. Takođe, zahtevano je da srpsko stanovništvo iz Baje bude preseljeno u Slavoniju na prostor između reka Save i Drave.[5] Prema ovim planovima Srbi bi bili oslobođeni svih poreza, a vojnici sa svojim porodicama odvojeni od ostalog stanovništva i raspoređeni u kapetanate.[6]
Bečki dvor odlučio je da Srbima ponudi trajan ostanak u Habzburškoj monarhiji uz priznavanje samo određenih kolektivnih prava na osnovu Lex originis proisteklih iz dotadašnje privilegijalne politike. Dakle, srpsko stanovništvo dobilo bi status patrimonium domus austriacae i na taj način postalo bi subjekt prava pod neposrednom nadležnošću carskog autoriteta. Sa saznanjem o postojanju planova o neminovnom preseljenju, kao i zbog namere da se institucionalnim putem, razne nepravilnosti u postupcima Rimokatoličke crkve, vojnih i županijskih vlasti prema Srbima, iznesu pred odgovorne državne organe, starešine srpskog etnosa u Ugarskoj su januara 1694. godine održale narodni zbor u Baji. Na pomenutom zboru, Srbi su izgleda prihvatili mogućnost da budu kolektivno preseljeni u druge zemlje, a konkretno su zahtevali da nove naseobine budu smeštene na područjima Male Vlaške (Centralne Slavonije) i Kumanije (severne Bačke). Istovremeno, učesnici Zbora su tražili da srpski etnos u novim naseobinama bude oslobođen od feudalnih obaveza i izuzet od nadležnosti županijskih vlasti, odnosno da neposrednu vlast nad kolektivitetom poseduje jedino dvor. Naročito je zahtevano da se svi naseljenici vrate u svoju staru postojbinu nakon uspostavljanja mira.[7] Pitanje trajnog naseljavanja Srba zaista je odloženo za period nakon okončanja ratnih sukoba. Najvažniji aspekt odluka Bajskog zbora iz 1694. godine ogleda se u jasnoj inicijativi srpskih duhovnih i svetovnih elita da se položaj doseljenog stanovništva uredi na principima teritorijalnog ustrojstva društvenih struktura njihove etničke zajednice. U periodu do 1703. godine održano je još nekoliko narodnih zborova koji su nedvosmisleno podržavali stav o potrebi organizovanja zasebne teritorije gde bi se srpski doseljenici trajno naselili, a istovremeno gde bi njihova zajednica bila utemeljena na fundamentima privilegijalne politike Bečkog dvora. Pomenuti zborovi održavani su i zbog sve jačeg pritiska prozelitskih nastojanja rimokatoličkog klera usmerenih u pravcu širenja unijatske verske politike među pravoslavnim življem. Narodne elite srpskog etnosa postale su svesne da je efikasan otpor unijatskoj politici Rimokatoličke crkve i nastojanjima ugarskih i hrvatskih staleža da doseljenicima nametnu feudalne obaveze, moguće organizovati samo u uslovima postojanja jedne kompaktne teritorijalne organizacije gde bi srpsko stanovništvo bilo trajno naseljeno i živelo u skladu sa načelima i odredbama carskih privilegija. Navedena misao o „zasebnoj teritoriji“, kao svojevrsnoj administrativno-upravnoj jedinici, gde bi srpski doseljenički kolektivitet živeo pod nadležnošću centralnih državnih organa iz Beča, nije napuštala predvodniške duhovne i svetovne elite ni u naredna dva stoleća. Pravno utemeljenje ovih nastojanja pronađeno je u prvilegijama habzburških vladara, u prvom redu Leopolda I, o čemu je bilo više reči u ranijim izlaganjima.[8]
Međutim, društveno-političke okolnosti u datom periodu nisu bile naklonjene interesima i idejama doseljenog srpskog kolektiviteta i njihovih predvodničkih elita. Ideju o „zasebnoj teritoriji“ odmah su odbacili gotovo svi staleški politički činioci Kraljevine Ugarske i Hrvatske. Ugarski staleži, a za njima i hrvatski bili su decidno protiv mogućnosti da „šizmatički“ obeleženi etnički elemenat dobije široke povlastice koje bi ih oslobodile feudalnih obaveza prema državnim staleškim strukturama ove vremešne monarhije. Rimokatolička crkva strahovala je da bi uređivanjem kompaktne „zasebne zemlje“ za celokupno pravoslavno srpsko stanovništvo politika širenja unije i suzbijanja uticaja pravoslavne crkvene jerarhije bilo znatno otežano, ako ne i u potpunosti osujećeno. Takođe, ni Dvor nije bio previše odušvljen idejom o postojanju zasebne administrativno-upravne teritorijalne jedinice koja bi imala srpski etnički i pravoslavni (šizmatički) konfesionalni i duhovno-kulturološki karakter. Sa druge strane, uticajni politički krugovi okupljeni u Dvorskom ratnom savetu, ali i na samom dvoru nisu želeli da jedan ozbiljan ratnički potencijal u udelu doseljeničke populacije olako prepuste sudbini županijskih parika i da na taj način znatno ojačaju političke kapacitete uvek nepouzdanog mađarskog feudalno-staleškog i županijskog sistema. Iz navedenih razloga, Bečki dvor je statusnim izazovima srpskog doseljeničkog kolektiviteta pristupio iz drugog, reklo bi se kompromisnog ugla posmatranja, koji bismo terminološki mogli da determinišemo kao proces formiranja novih vojnih granica.[9]
IZVORI I LITERATURA
Grupa autora, Istorija srpskog naroda, knjiga druga, Srpska književna zadruga, Beograd, 1981.
Ivić, Aleksa, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko-pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929.
Jakšić, Milutin, Priroda prelaska Srba u Ugarsku 1690. i privilegija, Letopis Matice srpske, knjiga 206, sveska II, Matica srpska, Novi Sad, 1901.
- u. K. Haus, Hofund Staatsarchiv, Kriegsacten, Protocollum Registratur, 2. IV 1691.
Mikavica, Dejan, Srpska Vojvodina u Habsburškoj monarhiji, Istorija ideje o državi i autonomiji prečanskih Srba, Stilos, 2005.
Radonić, Jovan, Rimska kurija i južnoslovenske zemlje, od XVI do XIX veka, posebna izdanja, knjiga CLV, Odeljenje društvenih nauka SANU, nova serija, knjiga 3, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1950.
Ratni arhiv u Beču, Dvorski ratni savet, Protokoli i ekspeditna akta 1686–1752, Prot. Exp. za mart 1691. fol. 32.
Ratni arhiv u Beču, Dvorski ratni savet, Protokoli i ekspeditna akta 1686-1752, Prot. Exp. za mart 1693.
[1]Zahtevi okupljenih srpskih duhovnih i uslovno rečeno svetovnih starešina na Zboru od 20. marta 1691. godine, zabeleženi su i u Protocollum Registratur Ratnog arhiva Austrijskog državnog arhiva sa datumom od 2. aprila 1691. godine: Priuilegium vnd Beschaidt, welcher der ratzischen Miliz gegen deme, dass sie wider die Türken streitten sollen, ertheilt worden 1. wegen Entlassung Arrests ihres Despot Brankouiz; 2. Vnterdessen Substituirung eines anderen an seiner Stöll; wie der fahne zu zeichen vnd denen das Brodt vnd Munition erthailt; 4. wie es mit der vom Feindt eroberenden Beuth zu halten; 5. dass sie, wan in des Feindts Landt ihre von vorhin innengehabte Örther recuperiert wurden, vnter irem besonderen Magistrat stehen vnd deren alten Priuilegien gaudiren solten, 6. dass vnterdessen von der hung. Cantzley der Spanschafften Raab, Comorn, Stuhlweissenburg vnd Vesprin anbefolchen werde, von ihnen wegen der Winter-Portionen nichts zu begehren…, piše u pomenutom protokolu, vidi: K. u. K. Haus, Hofund Staatsarchiv, Kriegsacten, Protocollum Registratur, 2. IV 1691. Nedvosmisleno možemo da uočimo da su okupljene starešine istovremeno zahtevale da u svojevrsnom „interregnumu do povratka u otadžbinu“ habzburške vlasti izdaju nalog đurskoj, komoranskoj, stonobeogradskoj i vespremskoj županiji u vezi sa oslobađanjem srpskog stanovništva od tzv. „zimskog poreza“, odnosno da budu izuzeti od izdržavanja vojnih jedinica u toku zimskog perioda.
[2]Privilegija koju je car Leopold I na zahteve Zbora srpskih starešina objavio datirana je u Beču 2. aprila 1691. godine i ista u integralnom tekstu glasi: Universitati gentis Rascianae in regno Nostro Hungarie et signanter ad Ossekinum, Budam et Comarium existenti … Eidem benigne significantes, Nobis puncta ab eadem commissariis Nostris caesareis et regiis Budae porrecta demisse relata esse, ex quibus inter caetera private intelleximus memoratum gentem rascianam servitiis Nostris militaribus contra communem Christiani nominis hostem se addicturam humillime petendo, ut causa arresti ductoris sui comitis Georgii Brankovich examinetur et si reus compertus fuerit, puniatur, sin minus et innocens arresto haud amplius detineatur, secundo, ut ad campum progredi et habiliores ad arma capessenda esse possint, in locum ductoris sui praenominati unum vicegerentem eligere valeant. Tertio, paratissimos se offerunt, sine stipendio arma capere et contra inimicum Turcam strenussime pugnare, dummodo panis et munitio subministretur et si a Turcam jugo liberati fuerint atque suis libertatibus libere frui possint, tranquilitate optata, stabilita ex tunc propriis facultatibus, munitionibus et pane suo contra Turcas arma sumpturos et fidelltatem suam erga Majestatem caesaream et regiam perpetuo servandam contestaturos. Instantes pro quarto, ne alius nationis militiae sit licitum, praedam ab inimico proprio marte partam surripere et eadem privare, quatenus ejusmodi difficultatibus sublatis penes exercitum caesareum in campum procedere et usque ad ultimae sangvinis guttae effusionem contra Turcam pugnare possint. Hisce igitur Nobis humillime relatis benigne resolvimus, ut quantum 1. Ejusmodi gentis ductorem Georgium Brankovoich illiusque detentionem attinet, Nos eundem qvidem ex arresto defacto causa adhuc incognita, dimittere haud posse. Nihilominus tamen processum illius quantocyus revideri, clementer curabimus, ad cujus demissam relationem Nos benigne secundum dictamen iustitiae resolvemus, interea vero clementer annuentes, ut 2. eadem gens Rasciana ex gremio suo virum qualificatum, rei bellicae gnarum et fidelum seligere Nobisque ad ratificandum proponere possit, qui curam hujus communitatis gentis Rascianae habere eamque dirigere valeat. 3. Clementer quoque ordinauimus, ut Rascianis sub vexillis Nostris caesareis et regiis (quae ex uno latere cum sancta cruce, ex altero vero cum aquila imperiali signata propediem transmittentur) militantibus non solum panis sed etiam munitio necessaria successive de tempore in tempus subministretur et si 4. deo ita disponente in conflictu generali aut expugnatione cujusdum fortalitii vel per quasdam excursiones iisdem sub signis Nostris caesareis et regiis militantibus quaepiam praeda aut spolium obvenire contigerit, cum praefatis Rascianis talis in participatione similis praede aut spolii observantia habebitur, qualis defacto cum germanica et hungarica militia Nostra mos usitatus fuit, neque ullo modo permittemus, ut praedam proprio marte ab inimico aquisitam, aliis sive ex germanica vel hungarica militia illi sint, surripere aut sibi vendicare sit licitum, prouti eum in finem generalibus Nostris serio demandabimus, quatenus contravenientes absque ullo respectu et habita consideratione in exemplum aliorum severe puniant et pro majori securitate ipsorum Rascianorum hanc Nostram gratiam illis hisce concessam apud exercitum Nostrum caesareum et regium publicari faciant. 5. Adhibebimus quoque pro possibili omnem conatum, ut per victoriosa arma Nostra auxiliante deo repetitam gentem Rascianam, quo citius eo melius in territoria seu habilitationes antehac ab eadem possessas denuo introducere et inimicos ab inde repellere possimus, volumus, ut sub directione et dispositione proprii magistratus eadem gens Rasciana perseverare et antiquis privilegiis eidem a Majestate Nostra benigne concessis, ejusque consvetudinibus imperturbate frui valeat. 6. Interea autem per Cancellariam Nostram Regiam Hungaricam Aulicam comitatibus jauriensi, comaromiensi, albensi et vesprimiensi serio injunctum est, ne repetitam gentem. Rascianam ad contributiones seu portiones hybernales adigant aut in commerciis vel negotiationibus suis praepediant, piše u pomenutom tekstu privilegije, vidi: Ratni arhiv u Beču, Dvorski ratni savet, Protokoli i ekspeditna akta 1686–1752, Prot. Exp. za mart 1691. fol. 32, Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko-pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 304–305, nap. 4, str. 497.
[3]Opravdanost iznetih uverenja nalazi se i u činjenici da ni naziv Monasterlijinog zvanja ni njegov rang u vojsci nikada nije precizno utvrđen. Savremeni zvanični akti nazivali su ga vicevojvodom, vicedespotom, kapetanom, vicegeneralom, viceduktorom, generalom, duktorom, itd. U dekretu o imenovanju navedeno je da „podvojvoda vodi brigu o poslovima rascijanske nacije i da upravlja nad Rascijanima“. Međutim, podvojvodi Monasterliji poverena je briga samo nad srpskim etnosom naseljenim u Bačkoj i Baranji i to u znatno suženom delokrugu ovlaštenja. Podvojvodi je omogućena samo komanda nad vojnicima u Bačkoj i Baranji, a imao je i administrativne ingerencije nad civilnim stanovništvom u tim krajevima, posebno nad življem u pustarama i selima, vidi: Milutin Jakšić, Priroda prelaska Srba u Ugarsku 1690. i privilegija, Letopis Matice srpske, knjiga 206, sveska II, Matica srpska, Novi Sad, 1901, str. 16–27.
[4]Originalni dokument Privilegije od 11. avgusta 1695. godine nalazi se u Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti u Sremskim Karlovcima (ASANUK). Dokument je napisan na pergamentu (visina: 56 cm, širina: 70 cm), a sa leve strane njegovog teksta primetan je potpis cara Leopolda I. Na svilenom gajtanu, kao poveznom segmentu dokumenta, nalazi se kraljevski pečat u pozlaćenoj kutiji. Na presavijenom pergamentu sa desne strane teksta stoji zapis: …Ano Dni 1695 die 12 men. Septembris praesentes Suae Majestatis Sermae Literae Privilegiales sub generali Cottum Pest Pilis et Solt unitorum Congregatione in libera ac regia Citte Pestiensi sunt per me Stephanum Suttan praefatorum Cottum Juratum Notarium perlecta, nemine contradicente publicatae….
[5]Početkom 1693. godine austrijske vojne vlasti izveštavaju Dvorski ratni savet da se u Sentandreji nalazi ukupno 12 000 Srba „sa 300 lađa“, a u okolini Budima 6000 duša. Prema drugom izveštaju u Sentandreji i njenoj okolini bilo je ukupno 14 000 Srba, vidi: Spomenica Matice srpske, Matica srpska, Novi Sad, 1927, str. 675. Heysler, wien, den 5. April 1693. Erindert wegen Einrichtung vnd Nestehlung der rascianischen Miliz, wie solche in gueter Ordnung, gewisse Anzahl in stette Kriegs Dienst können gebracht werden. Primo wären sie aller onerum vnd der Cameral praestationum vnd Tax, solang der Krieg wehret, zu befreyen, dennen, die in Velt dienen, das Brodt zu raichen, ein selectus militiae zu machen, in capitaneatus einzutheilen vnter eines deutschen Generals Commando zu stehen vnd die vbrigen in gewisse districtus zwischen der Donau vnd Theyss wegen Cultiuirung der Gründt einzutheillen, vidi: Ratni arhiv u Beču, Dvorski ratni savet, Protokoli i ekspeditna akta 1686–1752, Prot. Exp. za mart1693.
[6]Jovan Radonić, Rimska kurija i južnoslovenske zemlje, od XVI do XIX veka, posebna izdanja, knjiga CLV, Odeljenje društvenih nauka SANU, nova serija, knjiga 3, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1950, str. 469–478. Uporedi i Dejan Mikavica, Srpska Vojvodina u Habsburškoj monarhiji, Istorija ideje o državi i autonomiji prečanskih Srba, Stilos, 2005, str. 12–13.
[7]Aleksa Ivić, Istorija Srba u Vojvodini, od najstarijih vremena do osnivanja Potisko-pomoriške granice, 1703, Matica Srpska, Novi Sad, 1929, str. 319–321. Uporedi i Dejan Mikavica, nav. delo, str 13–14.
[8]Grupa autora, Istorija srpskog naroda, knjiga druga, Srpska književna zadruga, Beograd, 1981, str. 520–523, Dejan Mikavica, nav. delo, str. 13–14.
[9]Jovan Radonić, Rimska kurija i južnoslovenske zemlje, od XVI do XIX veka, posebna izdanja, knjiga CLV, Odeljenje društvenih nauka SANU, nova serija, knjiga 3, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1950, str. 476–479.
Ostavi komentar