KONCEPT SRPSKE VOJVODINE DR NIKOLE MILUTINOVIĆA

KONCEPT SRPSKE VOJVODINE DR NIKOLE MILUTINOVIĆA

Autor: dr Miloš Savin

Nikola Milutinović je rođen 26. januara 1879. godine u Pančevu. NJegova porodica je smatrana uglednom u svoje vreme, iako nije iz redova krupnog kapitala i ogromnog zemljoposeda. Nikolin otac Kosta je bio trgovac drvetom, a majka je poticala iz porodice Demetrović, za koju se pretpostavlja da je bila u izvesnom srodstvu sa Demetrovićima, odnosno Dimitrijevićima iz Novog Sada, čiji je poznati izdanak bio Mihajlo Miša Dimitrijević, vođa srpskih liberala u Vojvodini, nakon Miletićeve pasivizacije. Milutinović je osnovnu školu završio u Pančevu (1886-1890), klasičnu gimnaziju u Rožnjavi u Istočnoj Slovačkoj, tada Mađarskoj (1890-1897), a pravo je studirao u Budimpešti (1897-1899) i Klužu, istorijskoj prestonici Transilvanije (1899-1900), gde je i odbranio doktorat iz prava 1903. godine. Milutinović je nakon prava, na peštanskom univerzitetu slušao i izučavao slavistiku (1900-1902).  Po završenom školovanju, novopečeni doktor prava je bio advokatski pripravnik kod čuvenog dr Svetislava Kasapinovića u Pančevu (1903-1905). Kasapinović je bio najznačajnija ličnost nobilitetskog pokreta u Vojvodini, a pre toga jedan od prvaka Miletićeve Srpske narodne slobodoumne stranke.

Za razliku od srpskih notabiliteta u Hrvatskoj, koji su se okrenuli ka saradnji sa klerikalno-konzervativnim krugovima iz srpske mitropolije, vojvođanski notabiliteti su po pitanju srpskih autonomnih crkveno-školskih problema, zadržali zajedničku liniju sa liberalima, protivnu interesima klera i mađarske vlade. Do rehabilitacije ove politike dolazi krajem XIX, i početkom XX veka, kada notabiliteti iz južnog Banata počinju da podržavaju liberale. Od ključnog značaja za ovu komunikaciju je bio Kamenko Jovanović uz saglasnost dr Svetislava Kasapinovića. I pored uticaja istaknutih notabiliteta iz svog okruženja i demokratske grupe koja je u prvoj deceniji XX veka doživljavala procvat u bivišim notabilitetskim centrima poput Kikinde, Sombora i Pančeva. Nikola Milutinović stupa direktno u redove Srpske narodne slobodoumne stranke, sa čijeg se čela  povlači Ilija Vučetić. Pre Vučetićevog povlačenja, došlo je do bolesti i smrti Nikole Joksimovića čuvenog urednika Branika. Novi urednik Branika postaje Janko Perić, a jedno od najboljih pera ovog časopisa u periodu od 1905. do 1914. godine postaje upravo dr Nikola Milutinović, koji se isticao u borbi protiv tzv. Aponjijevog zakona, koji je putem školskog sistema propagirao još veću mađarizaciju. Milutinović se 1905. godine aktivirao u Matici srpskoj gde je na najbolji način zastupao interese liberalne stranke. U prvoj deceniji XX veka, uprkos ponovnom rađanju entuzijazma i ugledu koji su liberali imali među elitnijim slojevima srpskog društva u Vojvodini, liberalna stranka je po svom dometu bila bleda senka svoje nekadašnje snage, svedena na svega jednog poslanika u ugarskom i jednog u srpskom crkveno-školskom saboru.

Mladi pančevački liberal dr Nikola Milutinović i dr Branislav Stanojević su pokazali svoju aktivnost u punom intenzitetu u periodu od 1908 do 1910. godine, pre svega u pokušajima saradnje sa demokratama i Srpskim glasom protiv koalicione politike radikala sa mađarskim partijama.

Poslednji korak u obespravljivanju vojvođanskih Srba predstavljalo je potpuno ukidanje srpske crkveno-školske autonomije 1912. godine. Vodeću ulogu u okupljanju srpske opozicije su imale demokrate. Zajedničkim odborom radikala, liberala i demokrata, rukovodio je Milutin Jakšić. U međustranačkoj saradnji posebno se istakla grupa mlađih liberala, poput Nikole Milutinovića, koji su se nakon rata spojili sa demokratama. Ukidanje autonomije dovelo je i do već poznatog sindroma odlaska starijih liberala u pasivnost, pa će izuzev iskusnog dr Stevana Maleševića glavnu reč u ovom periodu imati Nikola Milutinović i Branislav Stanojević. Unutrašnje odnose u Srpskoj liberalnoj stranci vidimo iz pisma koje je Stevan Malešević poslao kikindskom demokrati Milutinu Jakšiću 4. oktobra 1912. godine, u kom kaže: „Primio sam vaš poziv u sednicu ujedinjenih narodnih stranaka zbog ukinuća avtonomije i saopštio sam Vaše želje da naša Liberalna stranka popuni mesto koje je upražnjeno usled ostavke Arkadija Varađanina. Mogu vas izvestiti da smo se o tome savetovali i da se od starijih članova naše stranke nije hteo niko primiti, nego su me uputili da pozovem člana naše stranke dr Nikolu Milutinovića.“

Početkom Prvog svetskog rata, kao promoter ideje o autonomnoj Srpskoj Vojvodini, Milutinović je uhapšen i  proveo je dve godine u mađarskom zatvoru u Aradu.

Odmah po oslobađanju nastavlja aktivan politički rad, te je izabran za pančevačkog poslanika na Velikoj narodnoj skupštini 25. novembra 1918. godine. Odmah nakon rata otpočela je Milutinovićeva borba za političke i ekonomske interese Srba u Vojvodini, te za očuvanje političkog identiteta Srpske Vojvodine u okviru nove jugoslovenske države.

Matica srpska je okupljala vojvođansku srpsku inteligenciju, što je smetalo beogradskom režimu zbog straha od „kulta vojvođanske pokrajinske svesti“. Iako su režimlije pomognute policijom pokušale da učlane osam stotina poklonika ideje integralnog jugoslovenstva i centralizma u Maticu srpsku, te da izvrše unutrašnji puč, njihova struja je bila poražena.

Do pune afirmacije stavova Nikole Milutinovića, došlo je 1932. godine, njegovim izborom za sekretara Matice srpske, te pokretanjem Glasa Matice srpske. Na optužbe da je cilj negovanja srpske vojvođanske regionalne svesti razbijanje Jugoslavije, Glas je u prvom broju, 1. maja 1934. godine, objavio Milutinovićevo mišljenje: „U našem Vojvođanstvu treba gledati onu sadržinu koju ono u istini stvarno predstavlja, ono znači ljubav našu za ovu grudu zemlje, za ove oblasti Jugoslavije, kada je reč o Vojvodini, reč je o Jugoslaviji. Naše Vojvođanstvo predstavlja brigu našu i staranje naše da srpski živalj u ovim krajevima Jugoslavije zauzme ponovo svoje staro mesto koje je držao pre nego što su Beč i Pešta otpočeli da ostvaruju svoju kolonizacionu politiku u ovim našim krajevima. Naše Vojvođanstvo u potpunom je skladu sa Jugoslovenstvom naše velike otadžbine, jer Jugoslovenstvo u ovim krajevima predstavlja, u prvom redu, i brojno najizrazitije naš vojvođanski srpski živalj.“

Matica srpska, pod vođstvom Nikole Milutinovića, je prerasla u najtvrđe uporište srpsko-vojvođanske svesti. U narednim člancima, Milutinović je razradio svoje stavove. Konstatovao je da pored hrvatskog, u Jugoslaviji nije rešeno ni srpsko pitanje. Milutinović je smatrao da je u interesu rešenja srpskog pitanja formiranje dve srpske pokrajine u okviru Jugoslavije – Srbije kao homogene srpske pokrajine i Vojvodine kao mešovite, ali dominantno srpske pokrajine. Na ovaj način bi vojvoćansko pitanje bilo rešeno i u jugoslovenskim i u srpskim okvirima.

Milutinović insistira i na „državotvornim sposobnostima Srpske Vojvodine“ koja bi pre svega došla do izražaja obezbeđivanjem ravnopravnosti nacionalnih manjina (koje su se do tada držale neprijateljski prema novoj državi) kao vojvođanske „pokrajinske posebnosti“, te njihovim uključenjem u sve društveno-političke procese. Milutinović, razrađujući svoj stav, predlaže da se u eventualnom budućem federalnom uređenju Jugoslavije organizuju posebna srpska, hrvatska i slovenačka pokrajina, a ravnopravno sa njima i Vojvodina i Bosna i Hercegovina kao mešovite, dominantno srpske pokrajine, kao protivteža beogradskom unitarizmu i hrvatskom etno-separatizmu, te garant očuvanja državne zajednice. Po pitanju pokrajinskog razgraničenja, Nikola Milutinović se zalagao da Srpska Vojvodina mora da obuhvati Banat, Bačku, Baranju, ceo Srem (sa županjskim, vinkovačkim i vukovarskim kotarima) i osiječki kotar sa Osijekom, a njegov stav se poklapao sa mišljenjem grupe zagrebačkih jugoslovenski orijentisanih intelektualaca. Po tadašnjim podacima, Hrvata bi bilo tri puta manje nego Srba u Vojvodini, a Srbi i Hrvati, to jest, Jugosloveni, bi zajedno sa drugim slovenskim narodima činili većinu. Milutinović je predlagao da se u Vojvodini ekonomskom privlačnošću obezbede uslovi za naseljavanje još 300.000 srpskih stanovnika. Novi Sad bi trebalo da bude centar vojvođanskog Srpstva, a Osijek centar Vojvođanskog Hrvatstva. Svi narodi u Vojvodini bi bili ravnopravni, a kulturnu dominaciju bi imali vojvođanski Srbi. Da bi se ovo ostvarilo, bilo je potrebno negovati vojvođansku svest. Da bi ispunila svoju misiju Vojvodina je trebalo da „Uzme inicijativu za unošenje evropskih pogleda, kulturnih metoda, širokih vidika, modernijih shvatanja…“

Kako je fašizam u regionu uzimao maha, nakon sporazuma Cvetković-Maček, Nikola Milutinović je usmerio svoj rad na zaštitu Srpstva u Jugoslaviji i zalagao se za ulazak autonomne Srpske Vojvodine u srpsku federalnu jedinicu. Pred sam početak rata inicirao je formiranje Instituta za proučavanje Vojvodine.

Tokom Aprilskog rata 1941. godine, Milutinović je zarobljen i interniran u logore u Minster, potom u Osnabrik. Mađarski okupator je 1943. godine, oslobodio Milutinovića koji je nastavio da vodi Maticu, ali je već 1945. godine, smenjen sa funkcije. Nakon Drugog svetskog rata nastavio je da radi kao arhivista u Muzeju Vojvodine. Ostao je aktivan u oblasti istorijske nauke.

Prilog:

Dr Nikola Milutinović, sekretar Matice srpske, 15. jun 1936. godine:

„Iz čega bi se sastojala današnja misija Vojvodine? Da, udružena sa drugima istih načela i istih uverenja, uzme inicijativu za unošenje evropskih pogleda, kulturnih metoda, širokih vidika, modernijih shvatanja u naš javni život, da se zauzme za novo shvatanje države i njezine visoke uloge, da zahteva nove ljude, nove programe, nov moral, nov način borbe, da sarađuje na odvajanju države od partije, činovnika od partizana, poštenog javnog radnika od samoživog račundžije, na organizovanju jedne moderne i moćne države u kojoj će se politička borba shvatati kao sukob ideja, a ne kao sukob ambicija i interesa, u kojoj će se poštovanje zakona izdići na stepen dogme i u kojoj će se raditi u duhu prave demokratije koja crpe snagu u slobodi i volji naroda.“