Geopolitika novog evroazijstva

Autor: Milorad Vukašinović, novinar i publicista

Početkom devedesetih godina prošlog veka u Rusiji je obnovljeno interesovanje za evroazijsku ideju. Razaranje sovjetske države i Istočnog bloka izazavali su tektonske potrese u „ruskoj društvenoj svesti“ i zakonomerno otvorili pitanje budućnosti Rusije i njenog geopolitičkog identiteta. Za razliku od tzv. „liberalne elite“ koja je u jeljcinovskom periodu težila približavanju tzv. „civilizovanom Zapadu“, pa i po cenu velikih nacionalnih poniženja (indikativna je bila molba ministra Kozirjeva bivšem predsedniku SAD Niksonu da pomogne Rusiji da definiše svoj nacionalni interes za 21. vek), novi evroazijci su smatrali da je nestanak Sovjetskog Saveza tačka preokreta koja treba da podstakne sve kreativne društvene potencijale u smeru stvaranja Nove imperije i to na onim filozofskim, istorijskim i intelektualnim osnovama o kojima su dvadesetih godina pisali N. Trubeckoj, P. Savicki, G. Florovski i drugi prvaci bele emigracije. Podsetimo, klasični evroazijci proklamovali su stanovište o „reviziji ruske istorije“ u smeru zaokreta ka Istoku, što su novi evroazijci usvojili kao polaznu osnovu svojih teorijskih shema u novonastaloj stvarnosti postsovjetske Rusije.

Posle određenih teorijskih lutanja, prelomna tačka u delovanju novih evroazijaca bila je pojava knjige Aleksandra Dugina Osnovi geopolitike, I–II, koja je od 1997. godine postala svojevrsni „manifest novog evroazijstva“ i prvi udžbenik geopolitike na ruskom jeziku. Reč je o delu koje je privuklo veliku pažnju čitalačke publike, ali i uticajnih centara odlučivanja u Rusiji i svetu. Pojedini autori su je opisivali kao protivodgovor na pojavu poznate studije Zbignjeva Bžežinskog Velika šahovska tabla (1996) u kojoj je ovaj geopolitičar predviđao dalje rastakanje Rusije kao njenu izvesnu perspektivu. Pored izlaganja osnovnih teorijskih stavova klasika angloameričke, nemačke, francuske i ruske geopolitike, Osnovi geopolitike posebno su zanimljivi zbog razmatranja aktuelnih vojnobezbednosnih i strateških izazova s kojima se posle samoraspuštanja SSSR suočila Rusija. Dugin je još tada upozorio na opasne tendencije širenja NATO na istok i nastojanja Zapadne vojne alijanse da posle pobede u Hladnom ratu stavi pod kontrolu „geografsku osovinu istorije“ (pojam koji je britanski geopolitičar Mekinder koristio za Rusiju).

Suština Duginovog novog evroazijstva je u praktičnoj primeni načela „misliti prostorno“. To podrazumeva radikalan otklon u odnosu na dotadašnje forme ruske državnosti. Na primerima kritike državnosti u vreme carske Rusije ili Sovjetskog Saveza, Dugin gradi strategiju Rusije u 21. veku koja je zasnovana na ideji „evroazijske imperije“, što podrazumeva odbacivanje „ruskog nacionalizma“ i dijalog sa drugim civilizacijama ukorenjenim na evroazijskom tlu. Zbog toga je Rusija kao najvažnija država Evroazije u obavezi da integriše ceo kontinent, koristeći se onim činiocima koji su joj na raspolaganju. Sa ove distance posebno su zanimljiva tadašnja Duginova zapažanja o situaciji u državama na postsovjetskom prostoru, posebno u Ukrajini koja se od 2014. godine pretvorila u područje nepomirljivog sudara dva različita geopolitička koncepta (atlantističkog i evroazijskog), a gotovo proročki deluju ondašnje analize o procesima u islamskom svetu čije se unutrašnje protivrečnosti odavno koriste u jednoj suptilnoj geopolitičkoj bici za ovladavanje naftnim i gasnim resursima u regionu Bliskog istoka. Kada je 1997. godine objavio Osnove geopolitike, Dugin je kritički ocenjivao ulogu Kine u svetskoj politici, posebno njen strateški savez sa zapadnim atlantistima. Zanimljivo je da je Dugin još tada uočavao postojanje „dve Kine“, i to one kontinentalne, koja naseljava unutrašnjost ove zemlje, i pomorske koja je od sedamdesetih godina uključena u razne mondijalističke nadnacionalne strukture, poput Trilaterale. Kao pristalica saveza sa „tradicionalističkim islamom“, Dugin se u Osnovama otvoreno zalagao za dezintegraciju Kine i podršku muslimanskom ujgurskom separatističkom pokretu u provinciji Sinkjang, ali je u nekim kasnijim radovima odustao od ove ideje.

Pored Aleksandra Geljeviča i drugi ruski autori su u svoje geopolitičke doktrine ugrađivali idejne osnove evroazijstva. Tako je general Leonid Ivašov svoje prvobitno tradicionalno slovensko-pravoslavno polazište o integraciji Rusije i Belorusije dopunio zalaganjem za reintegraciju nekih bivših sovjetskih republika (Ukrajina, Jermenija, Kazahstan) kojima bi trebalo priključiti „muslimansku komponentu“, dok je Aleksandar Panarin pisao o „pravoslavnoj civilizaciji u globalnom svetu“ uz zanimljiva zapažanja o evroazijskom položaju Rusije koja je ogromnom teritorijom i geodiverzitetom predisponirana da igra posredničku ulogu. On je posebno isticao ulogu velike ruske ravnice kao najkraćeg kopnenog puta koji povezuje Indijski okean sa Atlantikom i Severnim ledenim okeanom, kao i centralnu Aziju sa Evropom. Na taj način Rusija spaja evroazijski Zapad i Istok i tako razblažuje dijametralno različite kulturne kodove.

Konačno, posle serije „obojenih revolucija“ na postsovjetskom prostoru (Gruzija, Kirgistan, Ukrajina), osnovane su inostrane filijale evroazijskog pokreta koje su promovisale „alternativni model multipolarne globalizacije“. Na osnovama Evroazijske ekonomske zajednice od 2008. godine postepeno je nastajao model Evroazijske unije kao jedne vrste institucionalnog pandana koncepciji Evropske unije. Podsetimo, inicijativu za formiranje Evroazijske unije izneo je u oktobru 2011. godine predsednik Rusije Vladimir Putin. Već sledećeg meseca te godine uspostavljena je „mapa puta“ kojom su ustanovljene Evroazijska komisija i Evroazijski ekonomski prostor. Pored Rusije, Belorusije i Kazahstana, od 2015. godine članice ovog saveza su Jermenija i Kirgistan. Nema sumnje da će se ovaj savez u budućnosti širiti i na ostala područja unutar i izvan prostora Evroazije.

U tom kontekstu veoma je važno pitanje srpskog odnosa prema evroazijskim integracijama, posebno u okolnostima kada se globalna geopolitička paradigma kreće u smeru višepolarnosti. Posle višegodišnjeg teorijskog lutanja, nema sumnje da se ideja „ruskog evroazijstva“ pojavljuje kao zaokružena koncepcija koja nudi mnoge racionalne i efikasne odgovore na izazove postmodernog sveta. Ovo tim pre što u neoevroazijskoj geopolitičkoj doktrini područje istočne i jugoistočne Evrope (Velika Istočna Evropa) treba da ima ulogu „kopče između Rusije – Evroazije i buduće kontinentalističke Evrope oslobođene američkog uticaja“. Naš vrsni geopolitičar Milomir Stepić ukazuje na nekoliko prednosti ovog vida integracija u odnosu na dosadašnji dominantni model evroatlantizma. Stepić kao prvu prednost navodi logičnost redosleda navedene integracije koja podrazumeva najpre „integraciju srpskih zemalja“ (razume se uz očuvanje Kosova i Metohije u sastavu Srbije) pa tek onda ovaj vid supranacionalnog povezivanja, zatim „civilizacijsku i geopolitičku kompatibilnost srpskog identiteta sa Rusijom i neoevroazijom“ – kroz objedinjavanje duhovnog prostora na osnovu pravoslavlja, i kao posebno važno energetsko, resursno, trgovinsko, komunikaciono, bezbednosno i strateško vezivanje s prostranstvom na kojem se nalaze najveća država sveta (Rusija) i najekspanzivnija svetska ekonomija (najmnogoljudnija Kina), koje oko sebe sabiraju sve više geopolitičkih sledbenika poput: Indije, Kazahstana, Irana i drugih država.

Srpsko povezivanje s Evroazijskom unijom veoma je važno i zbog našeg što uspešnijeg povezivanja s Kinom koja je „Inicijativom jedan pojas – jedan put“ iskazala otvorene pretenzije prema prostoru „od Baltika do Jadrana“ koji se doskoro smatrao ekskluzivnom zonom atlantističkog uticaja i potencijalnom rusko-nemačkom interesnom sferom. Tako se u već dovoljno komplikovani „balkanski geopolitički čvor“ upliće još jedan akter (kineski) koji „srpske zemlje“ evidentno doživljava kao svog regionalnog favorita.  To geopolitički položaj Srbije i srpskih zemalja svakako usložnjava, ali i nudi odgovarajući političku, ekonomsku i prostornu (teritorijalnu) valorizaciju, nasuprot neprekidnim ucenjivanjima koje već decenijama stižu „s one strane Atlantika“.

LITERATURA: Aleksandar Dugin, Geopolitika postmoderne, Prevodilačka radionica Rosić, IKP „Nikola Pašić“, Beograd 2009; Milomir Stepić, Geopolitika neoevroazijstva – pozicija srpskih zemalja, Institut za političke studije, Beograd 2013; Srbija i Evroazijski savez, Centar akademske reči, Šabac 2016; Milorad Vukašinović, Misliti prostorno, SAJNOS, Novi Sad 2021.