Geopolitika neoevroazijstva

Autor: Milorad Vukašinović, novinar i publicista

Početkom devedesetih godina prošlog veka u „postsovjetskoj Rusiji“ grupa intelektualaca, okupljena oko časopisa Elementi i Dan, obnovila je ideju „evroazijstva“, pre svega u pokušaju da tako objedini različite nacionalne i opozicione struje radi što uspešnijeg suprotstavljanja tadašnjoj prozapadnoj strukturi vlasti u Kremlju. U to vreme neoevroazijstvo, zasnovano na idejama P. Savickog, kneza Trubeckog, G. Vernadskog , N. Ustrajlova (tzv. istorijski evroazijci), prihvaćeno je kao vrlo aktuelna i sasvim primenjiva doktrina u izmenjenim međunarodnim prilikama nastalim po završetku Hladnog rata, a koje su porodile osećaj trujumfalizma Zapada (SAD) u svetskim poslovima.

Mada neoevroazijstvo ima nekoliko podvrsta (pravaca), nema sumnje da su najveću pažnju naučne i šire javnosti izazvali radovi Aleksandra Dugina. Objavljivanjem 1997. godine kapitalnog dela Osnovi geopolitike, I – II , ovaj autor uspeo je da, u najvećoj meri, teorijski artikuliše glavni idejni tok „novog evroazijstva“ i tako uspostavi ključne geopolitičke koordinate za delovanje Rusije u 21. veku. Iz bogatog Duginovog intelektualnog bagaža izdvajamo nekoliko ključnih stavova za koje nam se čini da u potpunosti oslikavaju njegovo razumevanje „geopolitike neoevroazijstva“. Nasuprot teoretičarima „atlantizma“ koji, poput Z. Bžežinskog, područje Evroazije opisuju kao „veliku šahovsku tablu“ gde su SAD u suštini dominantna sila, a Rusija država s izvesnom perspektivom daljeg rasparčavanja, Dugin iznova valorizuje ideju o Rusiji „kao središnjoj zemlji“ koja ima svoju „metaistorijsku misiju“ objedinjavanja Kontinenta i stvaranja jedne „evroazijske imperije“.

On prihvata ideju o „velikom ratu kontinenata“ kao geografskom sadržaju svetske istorije (dualizam kopno – more), i iz ove premise izvlači zaključak da na jedinstveni izazov Globalne imperije (SAD), odgovor neoevroazijstva takođe mora da bude globalan. U geopolitičkom praksisu to znači da krajnji cilj „novog evroazijstva“ mora da bude „oslobađanje Kontinenta“, a što je jedino moguće stalnim slabljenjem američkog uticaja u Evroaziji, i posledično u svetskim poslovima. Uprkos mnogim znacima opadanja moći Globalne imperije (ekonomska i duhovna kriza, tehnološko zaostajanje), vodeći ruski geopolitičar dopušta mogućnost postojanja jedne „globalne međurealnosti“, kao prelazne etape do uspostavljanja „nove dvopolarnosti“ , što je svakako krajnji cilj neoevroazijstva.

Dugin napominje da su u periodu „globalne međurealnosti“ saveznici neoevroazijaca svi koji se suprostavljaju planetarnoj dominaciji SAD (Zapad protiv ostatka sveta). Potencijalni sledbenici ovakve (neoevroazijske) geopolitičke projekcije su zapravo one kulture i civilizacije koje ne pristaju da konvertuju svoj identitet po obrascu „postmodernog atlantizma“. Dugin kao potencijalne saveznike „Rusije – Evroazije“ na zapadu označava „kontinentalističku Nemačku“ a na Dalekom istoku „antiamerički Japan“, dok prema Kini pokazuje uzdržanost zbog njenog učešća u raznim mondijalističkim integracijama, uz utisak da je, u međuvremenu, njegova uzdržanost prema ovoj velikoj zemlji nestala. Na jugozapadu Kontinenta ključna država – saveznik neoevroazijstva  je „šiitski Iran“, nasuprot „atlantizovanim“ sunitskim režimima – poput onog u Saudijskoj Arabiji, uz vrlo važnu ulogu Indije, na kojoj, naročito u svojim radovima, insistira drugi istaknuti teoretičar neoevroazijstva Aleksandar Panarin.

Panarin je svoje geopolitičke teorije „osvežio“ i originalnom analizom klasno- socijalnog konteksta kraja Hladnog rata, oslobađajući na taj način neoevroazijstvo krute fizičkogeografske mantre. Ukratko, Panarin ističe da je osnovni zakon geopolitike (sudar kopna i mora), potrebno dopuniti iskustvom prethodne hladnoratovske epohe u okviru koje su SAD simbolizovale svet bogatih, a Sovjetski Savez svet siromašnih. Nakon završetka Hladnog rata ova linija podele dodatno je zaoštrena i kao takva ozbiljno urušava koherentnost svih društava. Ono što se desilo posle kraja Hladnog rata bila je u suštini  „svetska ekonomska kontrarevolucija“, tj. opšteplanetarni trujumf bogatih u odnosu na siromašne, pa je sve to proizvelo duboke socijalne protivrečnosti koje radikalno menjaju samu suštinu geopolitike, kao discipline koja se bavi izučavanjem odnosa prostornog i političkog.

Zbog svega toga, neoevroazijci su u stalnom traganju za odgovarajućim modelima socijalno-ekonomskog razvoja, čije je osnovno polazište sadržano u promociji koncepcije regionalne globalizacije (Evroazijska unija) u okviru koje je, potpuno suprotno Evropskoj uniji, svaka država – članica ovog saveza sačuvala svoju samostalnost. Neoevroazijci su, pored toga, i u stalnom promišljanju o odgovarajućim modelima političkog predstavljanja, svesni činjenice da je koncept liberalne demokratije – upravo na političkom Zapadu, doživeo potpuni kolaps (najbolji primer je odnos američke „duboke države“ prema predsedniku Trampu – prim. autora). Na tim premisama nastala je „četvrta politička teorija“ kao ideološka platforma koja je podjednako udaljena od liberalizma, fašizma i komunizma, kao ideoloških „izama“ koji su obeležili 20. vek.

Za razliku od „evroatlantizma“ koji prostor na kojem živimo (tzv. Zapadni Balkan) posmatra kao „periferiju neoliberalnog kapitalizma“ i područje gde se završava Evropa (S. Hantigton), „geopolitika neoevroazijstva“ ovaj prostor vidi kao ključnu kariku koja povezuje „Rusiju – Hartlend“ sa ostatkom potencijalno „deatlantizovane Evrope“ (Velika Istočna Evropa – prim. autora). Otuda se u svim neoevroazijskim geopolitičkim projekcijama Srbija (razume se sa Kosovom i Metohijom kao balkanskim Hartlendom), ali i ostale srpske zemlje, doživljavaju kao jedan od najvažnijih činilaca u realizaciji koncepcije „nove dvopolarnosti“ o čemu svedoči niz aktuelnih strateških projekata (turski tok, Jedan pojas – jedan put) u okviru kojih je Srbija nezaobilazan faktor.

LITERATURA: Aleksandar Dugin, Osnovi geopolitike, I –II, Ekopres, Zrenjanin 2004; Aleksandar Panarin, Savremeni rat kao borba bogatih protiv siromašnih, Nova Evropa, Beograd 2007; Milorad Vukašinović, Rat za duše ljudi, autorsko izdanje, Novi Sad 2010; Milomir Stepić, Geopolitika: ideje, teorije, koncepcije, Institut za političke studije, Beograd 2016.