Geopolitika i hibridni rat

Geopolitika i hibridni rat

Autori: Milorad Vukašinović i Nebojša Vuković

LJudska vrsta, još dok nije poznavala druge oblike grupisanja i organizovanja, osim klana i plemena, upuštala se u sukobe prožete nasiljem i krvoprolićem. Rat prati društvo kao senka. Nije neuobičajeno stanovište da je rat jedan od osnovnih fenomena ljudskog postojanja. Još je starogrčki filozof Heraklit tvrdio kako je rat (polemos) „otac svih stvari“. Prema francuskom istraživaču Gastonu Butulu, osnivaču naučne discipline polemologije, rat je oružana i krvava borba između organizovanih grupacija. Ovako posmatran, rat deluje kao prepoznatljiva, uočljiva i za definiciju pogodna pojava. Ipak, poslednjih decenija, različiti autori, kako na Zapadu, tako i na Istoku, smatraju da se rat sve teže prepoznaje kao fenomen, kao i da je njegovo misaono određenje sve izazovnije i složenije. U skladu sa tendencijom zamagljivanja granice između kategorija mira i rata, borca i neborca, fronta i pozadine, tokom poslednje dve decenije, u zapadnoj, ali i nezapadnoj (ruskoj, kineskoj) stručnoj literaturi, publicistici i periodici, pojavilo se mnoštvo priloga o fenomenu tzv. hibridnog rata.

Reč hibrid upućuje na pojavu bastardne prirode, nastale ukrštanjem različitih vrsta. Hibridni rat bio bi oružani sukob koji u sebi sadrži odlike kako „tradicionalnog“ odnosno konvencionalnog rata među državama sa masovnom upotrebom tehnike i ljudstva, tako i crte gerilskog ili partizanskog ratovanja. Poznati teoretičar Piter Mansor, smatra da se hibridni rat može definisati kao konflikt koji uključuje kombinaciju konvencionalnih i neregularnih vojnih snaga (gerilci, pobunjenici i teroristi) i koji može da uključi državne i nedržavne aktere usmerene ka postizanju zajedničkog političkog cilja. S obzirom na to da Povelja UN-a ne dozvoljava vođenje napadačkog rata i da se javna mnjenja u savremenim društvima, u principu, i uglavnom samo deklarativno, groze rata, velike sile današnjice, zbog udovoljavanja suštinski mrtvim i nedelotvornim normama međunarodnog javnog prava, i zarad kreiranja miroljubivog imidža na globalnom medijskom polju, često pribegavaju posrednim oblicima učešća u ratnim sukobima, odnosno hibridnom ratu. To pribegavanje hibridnom ratu podrazumeva angažovanje ne toliko vlastitih materijalno-tehničkih sredstava i humanih kapaciteta, koliko tuđih u vidu različitih gerilskih pokreta, terorističkih grupa, verskih (fundamentalističkih) organizacija, narko-kartela… Hibridni rat često vode tzv. simbiotički akteri, koji predstavljaju spoj više entiteta (recimo, gerilski pokret koji je istovremeno i kriminalna organizacija), i kod kojih je ponekad vrlo teško da se odrede njihove granice, oblik i struktura. Najpoznatiji reprezent simbiotičkog aktera koji vodi hibridni rat jeste šiitski pokret Hezbolah koji predstavlja istovremeno i gerilsku (vojnu) organizaciju, parlamentarnu političku partiju u Libanu, karitativno-medijski holding (bolnice, vrtići, štampana i elektronska glasila). NJegovi borbeni kapaciteti kvantitativno i kvalitativno prevazilaze moći mnogih regularnih armija manjih država u svetu.

U hibridnom ratu osnovne kategorije ratne veštine gube jasan profil, postaju delom amorfne, iako se nikada u potpunosti ne rasplinjuju. Ipak, tokom odvijanja hibridnog rata, nije moguće da se sasvim jasno razaznaju front i pozadina, borac i civil, strategijski, operativni i taktički nivo ratovanja. Hibridni rat često predstavlja mešavinu građanskog i međudržavnog rata, u kojem se u suštini sukobljavaju dve strane, iako često postoji i više od dva aktera koji se međusobno bore za prevlast.

Posebnu karakteristiku hibridnog rata predstavlja njegova tzv. neborbena dimenzija. Prema DŽonu Mekuenu, hibridni konflikti su ratovi punog spektra (full spectrum wars) i sa fizičkim, i sa konceptualnim dimenzijama. Pored uobičajene konvencionalne borbe na „tradicionalnom“ bojištu, u hibridnom ratu vodi se i specifična političko-psihološka borba čije je poprište stanovništvo države (njegova svest, naklonost, simpatije). Dok se prema vlastitom stanovništvu upućuju poruke koje treba da ojačaju njegovu koheziju, prema neprijateljevoj populaciji šalju se signali koji su usmereni na slabljenje njegove volje, i čak, na stvaranje simpatija za ideju koju zastupa emitent.  U najnovijim ratovima, dakle i onim koji se najčešće definišu kao hibridni, poput rata između Izraela i pokreta Hezbolah 2006. godine, ciljevi poput uništenja neprijateljske vojske i osvajanja suparničke države koji se pretežno realizuju u fizičkoj dimenziji rata (ubijanje ljudi i materijalna destrukcija), često ustupaju mesto, odnosno gube prioritet u odnosu na realizaciju potčinjavanja volje neprijatelja. To nikako ne znači da fizička dimenzija rata, izražena kroz upotrebu kinetičke sile, iščezava iz savremenih sukoba. Reč je samo o njenoj drugačijoj primeni – fokus taktičko-operativne upotrebe borbenih sastava nije uvek usmeren na dejstva koja proizvode najveće gubitke neprijatelja, već najznatniji medijski odjek, najdublji psihološki uticaj i najdalekosežnije diplomatsko-političke konsekvence. Ukratko, na dejstva potčinjavanja volje. Drugim rečima, u hibridnom ratu, na račun fizičke dimenzije rata, uvećava se značaj moralne i mentalne dimenzije borbe.

Najpoznatiji hibridni ratovi, prema mišljenju više stranih autora, jesu oni između Izraela i pokreta Hezbolah 2006. godine, rat na istoku Ukrajine 2014. godine, kao i tekući rat u Siriji koji je započeo 2011. godine.  Može se konstatovati da i tekući rat u Jemenu, u velikoj meri može da se poistoveti sa obrascem hibridnog rata. Ovi ratovi, kako je već naglašeno, predstavljaju jasan primer relativizacije osnovnih kategorija ratne veštine – građanski rat lako postaje međudržavni i nakon kratkog vremena opet zadobija formu unutrašnjeg konflikta; borac se kamuflira u ne-borca, da bi pri novim povoljnim okolnostima ponovo postao borac; jedna lokacija može u relativno kratkom periodu da više puta bude i front i pozadina; civilna materijalno-tehnička sredstva ponekad se lako konvertuju u vojna, i kada posluže novoj svrsi, ponovo postaju civilna. U hibridnom ratu, teroristički akti, posebno napadi bombaša-samoubica, imaju ne samo psihološki, već i vrlo opipljiv taktički, pa čak i operativni značaj za ishod oružanog sukoba. Posebnu i vrlo markantnu odliku hibridnog rata predstavlja tzv. sajber ratovanje pošto su i informacioni sistemi takođe postali bojište na kojima se takođe ,,lomi odluka“ o tome koja će strana biti pobednik, a koja gubitnik.

Hibridni ratovi, odvijaju se na području tzv. evropskog ratišta. Pojam ratišta tiče se geografskog prostora u kome se vodio, vodi ili može biti vođen rat, zajedno sa celokupnim ratnim potencijalom, njegovim izvorima i svim drugim vrednostima, čini ratište. Sintagma ,,evropsko ratište“ ne odnosi se samo na Evropu, već i na Severnu Afriku, Bliski istok, Mediteran, deo Arktika i naravno Rusku Federaciju do Urala. Evropsko ratište je jedan od najopštijih pojmova vojne geografije, jedna od najvažnijih kategorija geostrategije. Evropsko ratište se prostire na preko 26 miliona kvadratnih kilometara (sama Evropa preko 10,5 miliona km²) i prostor je sa najznatnijom koncentracijom materijalno-tehničkih sredstava i ljudstva pod uniformom.

Dakle, svi do sada registrovani hibridni ratovi (na jugu Libana, u Istočnoj Ukrajini, i u Siriji) odvijali su se, ili se još odvijaju na teritoriji evropskog ratišta. Zašto je to tako? Zbog geografskog položaja, kao i sveukupnog značaja (ekonomskog, saobraćajnog, tehnološkog, demografskog i duhovnog) evropskog ratišta, za vodeće sile današnjice veoma je važno da kontrolišu neke od njegovih ključnih tačaka. S druge strane, s obzirom da zbog izvanrednog značaja tih tačaka uvek postoji rizik od eskalacije koja bi mogla da dovede čak i do upotrebe nuklearnog oružja, hibridni rat, kako je opisan u prethodnim pasusima, predstavlja skoro pa idealan način da se upotrebom sile, ali ipak u ograničenom opsegu, brane vlastiti interesi i istovremeno poništavaju tuđi. U barem dva od tri navedena primera hibridnog rata, ukoliko izuzmemo lokalne snage, ratujuće odnosno suprotstavljene snage su SAD i Ruska Federacija (u Ukrajini i Siriji). Obe strane koriste određene modele delovanja iz hibridnog rata, svaka na svoj način, i sa različitim uspehom. Strah od preterane eskalacije sukoba i skliznuća u nuklearni rat, primorava velike sile današnjice da delimično prikrivaju ili maskiraju svoja ratna pregnuća, angažuju tuđe vojne snage i kapacitete (tzv. posrednički ratovi), privatne vojne kompanije, vrše dubinske i sveobuhvatne kampanje (dez)informisanja – rečju da vode hibridne ratove. Zato može da se očekuje, da će i u decenijma koje slede, hibridni ratovi predstavljati jedan od najčešćih modus operandi velikih sila, ali i onih slabijih aktera međunarodnih odnosa.