Dosije BOKSERSKI USTANAK

Autor: Danilo Koprivica, politikolog

„Dosije BOKSERSKI USTANAK“  devetnaesto  je predavanje iz serijala Suočavanje sa prošlošću

https://www.youtube.com/watch?v=SmdO-12Ndq8&t=684s

Različita gledišta oko demokratskih prava građana Hong-Konga i nacionalnih prava Ujgura, kao i aktuelne tenzije oko za Kinu spornih ostrva sa Japanom, Filipinima i Tajvanom, uvećavaju obaveze koje već ima i koje upravo preuzima novoizabrani kabinet jedine svetske imperije – atlantske.

Podsećanja radi, tokom druge debate sa Niksonom, 1960. g., DŽon Kenedi je javno saopštio da su dva sporna ostrva u Tajlandskom moreuzu neodbranjiva i da nisu vredna konflikta sa Maovom Kinom.

Da li će ovaj novi kumulativni pritisak dovesti do popuštanja Kine ili do prerastezanja Atlantske imperije, imajući u vidu zbivanja oko Sirije i Ukrajine, ostaje da se vidi ali su ovi događaji sasvim dobar povod za našu današnju priču. Priču o ustanku koji je otpočeo 1898. g.  kao finalni događaj  perioda otvorenog civilizacijskog, trgovinskog i vojnog konfrontiranja carske Kine i zapadnih zemalja, predvođenih Velikom Britanijom.

Događaj koji je izbio kao pravedan otpor kolonijalnim pritiscima ali koji je vođen nacionalnim ekstremizmom,  doveo je do potpune okupacije Pekinga na samom početku dvadesetog veka, ostavljajući mnogobrojne istorijske ali i savremene posledice.

Da li je savremena unitarnost današnje kineske države i uspostava potpune državne kontrole nad ključnim ekonomskim tokovima rezultat i tog iskustva?  I da li je Zapad napokon shvatio, da je vreme primene dvostrukih političkih standarda prošlo, barem kada je u pitanju svetski ekonomski džin?

NA RASKRŠĆU PUTA SVILE I PUTA OPIJUMA

Do 1840. g. Kina je bila nezavisna, feudalno uređena država koja je u ograničenom obimu razvijala trgovinu sa zapadnim kolonijalnim silama a najviše sa Britancima kojima se ni najmanje nije dopadalo da je tokom te razmene Kina bila u stalnom suficitu.

Evropa je ludela za kineskim proizvodima poput svile, čaja i porcelana koje su dobavljači morali da plaćaju u zlatu ili srebru jer su kineski trgovci bili nezainteresovani za evropske proizvode i valute.

Britanci su to pokušavali da nadoknade krijumčarenjem opijuma, koji je među Kinezima dovodio do katastrofalnih posledica jer su mu tradicionalno bili skloniji nego alkoholu.

Količina opijuma koji je poticao sa britanskih plantaža u Bengalu, a koji su u Kinu dopremale švercerske bande, potpomognute od strane Britanaca, stalno je rasla. Sa oko 200 sanduka godišnje 1729. g. uvoz opijuma se povećao na otprilike 1.000 sanduka do 1767. g., a zatim za oko 10.000 sanduka između 1820. i 1830. g.  Do 1838. g. količina je narasla na oko 40.000 sanduka tj. na oko 2,5 hiljada tona godišnjeg uvoza.

Po prvi put trgovinska razmena je počela da ide u korist Britanije.

PRVI OPIJUMSKI RAT – gubitak Hong-Konga

Nezadovoljstvo u Kini jača i stanovništvo traži da se švercu opijuma stane na put. Car strogo zabranjuje šverc i šalje Lina Tse Hua sa posebnim ovlašćenjima i sa zadatkom da na terenu u potpunosti zaustavi šverc i distribuciju opijuma. U proleće 1839. g. on je zaplenio i uništio više od 20.000 sanduka sa opijumom – oko 1.400 tona droge – koje su britanski trgovci skladištili u Kantonu.

Uz lako nalaženje povoda, Britanska imperija otpočinje rat. Neodlučnost kineske strane je, posle niza borbi i još više kompromisa, dovela do potpisivanja prvog neravnopravnog ugovora Kine sa zapadom. Nankinškim paktom iz 1842. g. Hong Kong se ustupa Britanskoj imperiji koja će 1898. g. proširiti svoj kolonijalni posed tzv. Novim teritorijama. Ugovor je podrazumevao i trgovačko zauzimanje novih luka, među njima i Šangaja, kao i eksteritorijalnost britanskih državljana a Britaniji je ugovorom garantovan status najpovlašćenije države.

Uvoz opijuma nije formalno legalizovan ali su stvorene sve pretpostavke za njegovu dalju neometanu distribuciju.

Od tog trenutka Kina zapravo postaje polukolonijalno društvo.

DRUGI OPIJUMSKI RAT – legalizacija opijuma

1856. g. otpočinje novi rat, koji se vodi sa Britancima i Francuzima, kojima će se pred sam kraj pridružiti Rusija i Amerika. Rezultat je bio novi poraz i dinastija Ćing potpisuje Tjenđinski i Pekinški pakt, kojima je prepustila sve primorske provincije, kao i većinu provincija uz donji i srednji tok reke Jangcegjang.

Posledica je bila i formalna legalizacija uvoza opijuma, uz mogućnost naplate simbolične uvozne takse. Uvoz opijuma je pred rat dostigao 50-60.000 sanduka godišnje, da bi potom nastavio da raste u narednim decenijama.

PRITISAK SE NASTAVLJA

Nakon dvorskog puča iz 1861. g., carica Cisi je  de fakto  preuzela vlast i bila poslednji kineski (efektivni) monarh. Ona pokušava da uhvati korak sa novonastalom situacijom i da nakon poraza u Opijumskim ratovima izbegne nove ratove i nove poraze dopuštajući da se zemlja sve više vesternizuje. Ali nisu sve imperijalne sile bile zadovoljne kako su namirene. To dovodi najpre do kinesko-francuskog (1883) a zatim i do prvog kinesko-japanskog rata (1894), tokom kojih Kina niže poraze.

U trgovini sa zapadnim osvajačima stasava kapitalistička klasa koja traži modernizaciju, smatrajući da se Zapadu može uspešno suprotstaviti samo ako se nešto nauči od njega. Iako su prokapitalističke reforme nazvane „100 dana reformi“ iz 1898. g.  bile značajan pokušaj modernizacije društva i države, majka carica ih je jednim potezom zaustavila i pokret ugušila.

Paralelno sa rastom apetita kolonijalnih osvajača jača osećaj poniženosti običnih stanovnika, naročito onih iz redova naroda Han, koji otvoreno iskazuju netrpeljivost prema Mandžurskom poreklu dinastije Ćing, koju krive za ukupno slabljenje i propast Kine.

Svakim danom raste antizapadno raspoloženje, pa i negativno raspoloženje prema sve većem prisustvu hrišćanskih misionara i njihovih preobraćenih kineskih sledbenika. Pritisak prema manjinama postaje sve jači i pojedini manjinski narodi se organizuju radi samozaštite.

Praktičan izraz ovog svenacionalnog očaja, koji su predvodile grupe odane religijskim i borilačkim kultovima, odigrao se otpočinjanjem Tajpinškog ustanaka.

TAJPINŠKI USTANAK

Ustanak otpočinje 1851. g. a formalizuje se proglašenjem „Nebeskog carstva uzvišenog mira“ u južnoj prestonici – Nankingu. Tek 1864. g. ustanici će doživeti poraz ali će ukazati na nezadovoljstvo naroda i nagovestiti brze društvene promene.

To je bio najkrvaviji građanski rat u istoriji čovečanstva u kome je poginulo oko 20 mil. ljudi. Predvodio ga je Hong Sijućuan, mistik i naizgled preobraćenik u hrišćanstvo, što će s početka naići na odobravanje zapadnih kolonijalnih sila. Tajpinški pokret su povezivale anti-mandžurske, religijske i socijalnorevolucionarne tendencije. Pokret je isprva bio inspirisan idejom bratstva i jednakosti.

Zapadne sile su obim i dugotrajnost ustanka i te kako iskoristile da povedu opijumske ratove.

BOKSERSKI USTANAK

Ustanak je zbog neadekvatnog prevoda naziva društvenog pokreta Društvo pravedne harmonije, pogrešno nazvan bokserski, pa se koristi i naziv Ihetuanski ustanak.

Pripadnici pokreta su svoj gnev usmerili prema hrišćanskim misionarima i kineskim preobraćenicima u hrišćanstvo a kulminacija njihovog ekstremizma nastupa u junu 1900. g. kada, okružujući Peking, traže od carice da protera ili likvidira sve strance i preobraćenike u hrišćanstvo, smatrajući ih direktnim krivcima za kinesko nacionalno poniženje i sveopštu  bedu običnog naroda. Ubrzo, došlo je do incidenata i pred predstavničkom Legacijskom četvrti, u kojoj su van kineskog pravnog sistema živeli predstavnici 11 svetskih delegacija i jedan broj privrednih predstavnika i preduzetnika (hotel, telegraf, pošta).

Carica majka je odobrila da 450 stranih vojnika uđe u Legacijsku četvrt radi bezbednosti stranaca. A onda se desio incident u kome je jedan visoki nemački diplomata, uz pomoć nemačkih vojnika, na licu mesta presudio mladiću za koga je smatrao da pripada „bokserima“. To je dovelo do erupcije nasilja i opkoljavanja Legacijske četvrti. Kada su se stranci zabarikadirali, pritisak boksera se povećao, a njima su se pridružili i naoružani muslimanski Gansu vojnici.

Sve crkve u Pekingu su spaljene. Procenjuje se da je tokom sukoba pobijeno na hiljade kineskih hrišćana i do 200 stranih misionara.

Stranim diplomatama u pomoć je pristigla tzv. Sejmorova ekspedicija, koja je brojala oko 2.000 uglavnom britanskih vojnika. Zanimljivo je da su se vladari južnih provincija oglušili o caričinu naredbu da se vojno suprotstave stranoj vojsci i da otvoreno pomognu bokserske borce. Tako da je novih 2.000 stranih vojnika bez ikakvog otpora pristiglo u Peking i izvuklo iz obruča prethodnu ekspediciju.

Doživljavajući intervenciju strane vojske u srcu Kine kao čin otvorene agresije, carica je proglasila rat najvećim državama sveta: Britaniji, Rusiji, Francuskoj, Americi, Austrougarskoj, Nemačkoj, Italiji i Japanu.

To je dovelo do intervencije savezničkog vojnog korpusa sa 55.000 vojnika i 55 ratnih brodova, koji će bez problema proći južnim delom Kine i ubrzo se naći pred glavnim gradom. Nakon borbi sa oko 70.000 carskih vojnika i približno toliko „boksera“, 14. avgusta osvojiće Peking i narednih godinu dana postaće pokrovitelji bezočne i nevojničke pljačke i zlostavljanja kineskih civila.

POBEDA I BEDA ZAPADNE CIVILIZACIJE

U sukobu je poginulo oko hiljadu savezničkih vojnika i oko 2.000 kineskih carskih, te je navodno bilo 5.000 civilnih žrtava. Broj ubijenih boksera je nepoznat i kreće se i do 100.000.

U pljačkanju, najrevnosniji su bili Britanci, koji su bez ikakvog obzira organizovali svakodnevne javne aukcije na kojima je u bescenje nuđeno kulturno blago Kine. I danas su u muzejima u Londonu i Parizu izloženi artefakti savezničkog plena.

U Kini će se dugo zadržati sećanje na surove nemačke kaznene ekspedicije na severu zemlje, u kojima su  bez mnogo sudske procedure, likvidirane hiljade ljudi. Kao i mnogobrojna silovanja o kojima je ostalo dosta činjeničnih tragova u kojima su prednjačili Kozaci, a za njima Nemci. Začuđeni Japanci, koji su u Kinu poveli konkubine iz Japana, po pitanju silovanja, nacionalno i vojno će se osramotiti tokom Drugog kinesko-japanskog rata (1937) u događajima koje istorija pamti kao Nankinški masakr.

BOKSERSKI PROTOKOL

1901. g. vlada je u ime dinastije potpisala Bokserski protokol.

Zemlja je u potpunosti kolonizovana sa ogromnom obavezom u srebrnom novcu kojom je Kina plaćala odštetu za navodne ratne gubitke, ne samo zemljama agresorima, već i Španiji, Holandiji i Belgiji koje su u to vreme imale ekonomske interese na tlu Kine. U narednih 39 godina Kina je trebalo isplatiti 18.000 tona finog srebra.

Ipak, dinastiji je omogućen kontinuitet vlasti a formalne granice zemlje ostale su gotovo netaknute. Lukava ponuda Zapada zapravo je dala šansu dinastiji Ćing da prihvati kolonizaciju  zemlje bez dramatičnog poniženja.

Legacijski kvart je postao država u državi a pritisak zapada se nastavljao, menjajući svoju formu. Umesto dotadašnjeg protestantskog prozelitizma usledio je upliv na polju obrazovanja, zdravstva i emancipacije žena.

U čemu se onda ogleda značaj, ovako pogrešnog i autodestruktivno artikulisanog, inače opravdanog kineskog nezadovoljstva?

BOKSERSKI USTANAK – ISTORIJSKI I SAVREMENI ZNAČAJ

Ustanak je dramatično ubrzao slom dinastije Ćing i reforme kineskog društva.

Ojačao je mišljenje među intelektualnom elitom da se Zapadnim imperijalistima zemlja može uspešno suprotstaviti samo prihvatajući neke zapadne ideje, poput republikanstva i socijalizma. Počinje osnivanje više revolucionarnih udruženja i grupa (Društvo za obnovu Kine, Kineska liga…) pretežno prokapitalističke ali i nacionalne orijentacije, i već 1911. godine dolazi do uspešnog ustanka u Vučangu, kojim je svrgnuta  dinastija Ćing i zauvek prekinuta imperijalna istorija duga dva milenijuma.

Ubrzo po rušenju monarhije, na samom početku nove 1912. g. proglašena je Republika Kina i to od strane njenog prvog predsednika Sun Zongšana. Bez ikakve sumnje, Sinhajska revolucija, kako se naziva ova revolucija, bila je prvi uspešan politički korak ka uspostavi povratka punog kineskog suvereniteta.

Pored istorijskog značaja, Bokserski ustanak je doveo do promena u strateškom stavu  Kine prema zemljama Zapadnog sveta.

Doneo je saznanje da samo ekonomski jaka i, ne samo formalno, centralizovana Kina može sprovoditi efikasnu vlast širom tako prostrane i tako mnogoljudne zemlje. Već 1949. g., NR Kina se za kratko vreme nepovratno obračunala sa putem opijuma na svojoj teritoriji. Samo ekonomski bogata centralizovana država može sebi dopustiti istorijski luksuz da, ako zatreba, pruži snažan otpor i povede  ravnopravan  rat sa celim Zapadnim svetom.

Pri tome, Kina, poučena ovim istorijskim iskustvom i ispoljenim sopstvenim greškama, politički i vojno prilično strpljiva ali istovremeno i sasvim odlučna, jasno kaže da danas ne prihvata dvojne standarde i neravnopravne ugovore.