Autor: Jovanka Simić, novinarka
Jedan od velikana istorije srpske kulture i Novog Sada, Đuro Daničić, bio je filolog, leksikograf, prevodilac i poštovalac Vuka Stefanovića Karadžića. Na temelju Vukovog rečnika i gramatike iz 1817. godine, Daničić u svojoj „Maloj srpskoj gramatici“ (1850) koja se smatra najznačajnijom srpskom gramatikom u istoriji, kodifikovao je novi srpski jezik koji je potom i zaživeo u narodu.
Bio je posvećen i sakupljanju starih srpskih rukopisa od kojih su neki izgoreli u bombardovanju Narodne biblioteke u Beogradu 6. aprila 1941. godine, a deo je do danas sačuvan. Potonjim generacijama Daničić je ostavio i značajno delo „Rečnik iz književnih starina srpskih“, objavljen u periodu 1863/4. godine. Bio je to prvi istorijski rečnik jednog slovenskog jezika.
Rođen je pre 200 godina u Novom Sadu i kršten pod imenom Đorđe Popović kao četvrti od pet sinova sveštenika Jovana Popovića i majke Ane iz Sombora (rođene Mojić). Bio je trinaestogodišnjak kada mu se otac upokojio pa je s braćom ostao uz majku i na starateljstvu Petra Jovanovića, zamenika direktora novosadske gimnazije. Svoje prezime Đorđe Popović promenio je najpre u Jugović, a zatim (1847) postao je Đuro Daničić. Pod tim imenom i prezimenom pamti ga srpska kultura.
Školovao se u gimnaziji u Novom Sadu (1835–1841), gde se uglavnom učilo na mađarskom i latinskom jeziku, delimično i na nemačkom, dok su se latinska i nemačka sintaksa izučavale na slavenosrpskom. U periodu 1841–1844. pohađao je Evangelističku gimnaziju u Požunu (Bratislava) gde mu je profesor bio i poznati slovački pesnik LJudevit Štur, koji je među učenicima vatreno širio slovenske ideje, a pored književnosti i filozofije predavao je i uporednu gramatiku slovenskih jezika.
Tu je Đorđe Popović (docnije Đuro Daničić) nastavio da gotovo u tajnosti uči srpski jezik, podstaknut i time što mu je u školskom protokolu ime bilo napisano na mađarskom jeziku (Poponjich György). Iz Požuna je poneo znanje slovačkog, poljskog, češkog i ruskog jezika, koji će mu, uz latinski, nemački i mađarski, naučene u Novom Sadu, kasnije biti dragoceni u njegovom naučnom radu.
U Požunu je, zajedno sa kolegama Srbima, bio aktivan u Društvu i Čitaonici srpskoj. Čitali su svoje početničke radove, prevodili, kazivali poeziju i čuvali veze sa domovinom. Kao đak Liceja Daničić je već prevodio sa nemačkog, ruskog, slovačkog, češkog i poljskog, a neke od tih prevoda objavio je u časopisima. Po završetku Liceja vratio se u Novi Sad, gde je u Srpskim novinama koje je uređivao njegov brat, širio slovenske ideje Štura.
Velika žeđ za novim znanjima, odvela je Daničića u Peštu na studije prava, ali na kratko jer je već naredne, 1845. godine, prešao u Beč da dovrši studije. Pod Vukovim uticajem započeo je da se bavi srpskim i drugim slovenskim jezicima, te ubrzo napisao prvi članak u odbranu Vukovog narodnog jezika.
Poznanstvo sa Vukom omogućilo mu je da se zbliži sa Brankom Radičevićem, Jovanom Ilićem, LJubomirom Nenadovićem, Milicom Stojadinović, Danilom Medakovićem, Josifom Rajačićem, Bogobojem Atanackovićem, Slavkom Zlatojevićem, knezom Mihailom Obrenovićem, Milivojem Blaznavcem, Anastasom Jovanovićem, Đorđem Natoševićem i drugim slavnim imenima. Upoznao je i Hrvate, Ivana Mažuranića i Imbra Tkalca, ali i NJegoša koji je u Beču 1847. štampao “Gorski vijenac”.
Značajno je bilo i njegovo upoznavanje sa Kopitarom, Šafarikom, Dobrovskim i Miklošičem. Ubrzo je počeo da pomaže Vuku u njegovim reformatorskim poslovima, a naročito je bio angažovan na pripremi drugog izdanja Srpskog rječnika (1852). U to vreme opredelio se da pređe na Vukov ijekavski izgovor. Privlačila ga je Vukova borba za narodni jezik, smatrajući da najsuptilnije odražava duh naroda. U Društvu srpske slovesnosti, čiji je član bio od 1849. do 1861, Daničić se sukobio sa mnogim protivnicima Vukove reforme.
Studije prava napustio je 1846. Godine, te se priključio Vuku u njegovoj borbi za narodni jezik. Posvetio se filologiji, a učitelj mu postaje Fran Miklošič, slovenački i austrijski filolog i lingvista, tada već poznati i priznati slavista. Uz Miklošiča, Daničić je nastavio da uči slovenske jezike, a uz Vuka srpski. Tih godina Vuk se borio sa mnogim srpskim piscima i intelektualcima, naročito sa Jovanom Hadžićem (Milošem Svetićem) koji je svojim “Sitnicama jezikoslovnim”, počev još od 1837, a kasnije „utucima“, oštro napadao Vuka.
Odgovor Hadžiću pod naslovom “Rat za srpski jezik i pravopis” napisao je Daničić, detaljno i znalački analizirajući Hadžićev pravopis, naglašavajući uzaludnost Hadžićevih želja da se piše starim jezikom i pravopisom. Iza bogate argumentacije i analize značenja leksema naslućivao se budući veliki leksikograf.
„Rat za srpski jezik i pravopis“ bio je prekretnica u srpskom jeziku jer po prvi put pojavila se naučna metodologija zasnovana na argumentima i poznavanju slovenskih jezika i lingvističkih zakonitosti. Celokupan dalji Daničićev rad obeležen je borbom da se kao književni prihvati upravo Vukov narodni jezik. Sa Vukom učestvovao je na Bečkom književnom dogovoru srpskih i hrvatskih lingvista, gde je književni jezik Srba i Hrvata proglašen jednim, zajedničkim za oba naroda, na osnovama koje je Vuk utvrdio.
Vuk je preveo Novi zavet, a Daničić ga je redigovao bez značajnijih izmena. Potom je Daničić načinio prevod Starog zaveta. Godine 1850. Daničić je napisao „Malu srpsku gramatiku“, koju je tri godine kasnije proširio i štampao pod naslovom “Oblici srpskoga jezika”. Napustivši Beč 1856. godine, nastanio se u Beogradu gde je postavljen za bibliotekara Narodne biblioteke, a već naredne godine počeo je da obavlja i dužnost sekretara Društva srpske slovesnosti. Tih godina radio je intenzivno na proučavanju jezika starih srpskih pisanih spomenika. Na beogradskom Liceju, Daničić je bio profesor teorije književnosti, istorije književnosti i filologije sve do 1865. godine kada je, usled sukoba sa birokratskim vlastima, odlučio da se preseli u Peštu. Već iduće, 1866. godine, na poziv Štrosmajera i Račkog otišao je u Zagreb gde su ga izabrali za sekretara (tajnika) JAZU, koja se tada osnivala a zvanično je zaživela 1867. godine.
Kao afirmisanog naučnika, Vlada Srbije u kojoj je tada Ministarstvo prosvete predvodio Stojan Novaković, pozvala je Daničića 1873. u Beograd da na Velikoj školi predaje narodni jezik. Trajalo je to četiri godine, a zatim je ponovo, po odobrenju, otišao u Zagreb da radi na Istorijskom rečniku srpskog i hrvatskog jezika sve do svoje smrti 1882. godine.
Kada je reč o Daničićevom odnosu prema jeziku Srba i Hrvata, na početku svog naučnog rada smatrao je da Srbi i Hrvati imaju dva jezika: Hrvati čakavski, a Srbi štokavski. Kada se bliže upoznao sa jezikom Srba i Hrvata, došao je do zaključka da je reč o jednom narodu i jednom jeziku (tako se ponašao i na Bečkom književnom dogovoru).
Naučna delatnost Đure Daničića, po oceni stručnjaka, višestrana je i obimna. Gotovo da nema nijedne oblasti nauke o srpskom jeziku i njegovoj istoriji da u njoj nije ostavio duboke tragove. Bavio se pravopisom reformisanog jezika, pisao gramatike, analitički zalazio u istoriju srpskog jezika, zasnovao u ono vreme modernu srpsku i hrvatsku leksikografiju, izdavao stare srpske pisane spomenike, prevodio, bavio se lingvističkom i filološkom kritikom.
Gramatičku sistematizaciju jezičkih pojava otpočeo je Malom srpskom gramatikom, a nastavio je delima: Srpska sintaksa, Oblici srpskoga jezika, Istorija oblika, Osnove srpskoga ili hrvatskoga jezika s rečima od njih postalijem u hrvatskom ili srpskom jeziku, Korijeni…
Krunu njegovog naučnog rada predstavlja leksikografija. Otkako je počeo sa Vukom da priprema drugo izdanje Srpskog rječnika (1846), u kojem je postavio temelje srpskog četvoroakcenatskog sistema (prvo izdanje Rječnika, iz 1818, imalo je samo tri akcenta, jer se kratki akcenti nisu diferencirali) i iz kojega je crpeo pouzdanu građu za gramatičko uobličavanje i akcenatske analize, do kraja života nastavio je da se bavi ovom oblašću.
Posebna oblast njegovog rada činilo je proučavanje i objavljivanje dela iz stare srpske književnosti. Mnoge pisane spomenike objavio je u Glasniku DSS, u Starinama i Radu JAZU, kao i u drugim edicijama, a kao posebna izdanja priredio je i objavio: Teodosijev Život svetoga Save (1860), Nikoljsko jevanđelje (1864), Žitije svetoga Simeuna i svetoga Save od Domentijana (1865), Životi kraljeva i arhiepiskopa srpskih od Danila (1866). Time je započeo izdavanje srednjovekovnih spomenika srpske književnosti, što su kasnije nastavili i drugi naši i strani proučavaoci srpske kulturne istorije. Izdavao je spomenike značajne po svojim književnim vrednostima ili u kojima se ogleda istorijski razvoj srpskog jezika.
Đuro Daničić preminuo je 17. novembra 1882. godine u Zagrebu, dok je uređivao „Rječnik hrvatskog ili srpskog jezika“ koji je objavljen u 23 toma i predstavlja jedno od najimpozantnijih dela leksikografije u svetu.
Daničićevo telo, po njegovoj poslednjoj želji, preneseno je u Beograd. Odlukom kralja Milana sahranjen je kod crkve Svetog Marka o trošku države Srbije i uz najviše počasti.
Na Kalemegdanu mu je podignut spomenik, u Smederevu je dobio ulicu, a jedna osnovna škola u Beogradu i Novom Sadu nose njegovo ime. Godine 2009. ustanovljena je nagrada “Đuro Daničić“ koja se dodeljuje pojedincima za ukupan doprinos razvoju bibliotečko-informacione delatnosti i kulture u Srbiji.
LITERATURA:
Aleksandar Belić: “Vuk i Daničić”, Beograd (1947)
Miodrag Popović: “Đura Daničić”, Beograd (1959)
Jugoslovenski književni leksikon, Novi Sad ( Matica srpska, 1984)
Prof. dr Viktor Savić : „Daničićev leksikografski postupak u Rječniku iz književnih starina srpskih“
Ostavi komentar