DIMITRIJE RUŽIĆ GLUMAC SA 500 LICA

Autor: Jovanka Simić, novinarka

Nema mnogo ustanova kulture u našem regionu koje se poput Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu mogu podičiti trajanjem dugim 160 godina.

Sam početak, ukratko, izgledao je ovako: 16. marta 1861. (po Julijanskom kalendaru), u „Srbskom dnevniku“ Jovan Jovanović i Stevan Branovački objavili su „Poziv na priloge na osnivanje stalnog Srbskonarodnog pozorišta u Novome Sadu“. Četiri meseca docnije, 16. jula 1861, devetoro glumaca članova putujuće trupe Jovana Kneževića podnelo je molbu Srpskoj čitaonici u Novom Sadu da ih primi pod svoje okrilje. Već sutradan (16. jula 1861) Srpska čitaonica održala je sednicu pod predsedništvom Svetozara Miletića i donela je odluku da se u Novom Sadu osnuje Srpsko narodno pozorište.

Na toj sednici za upravnika je postavljen Jovan Đorđević i primljeno je onih devetoro glumaca s početka ove priče: Dimitrije Marković, Nikola Nedeljković, Kosta Hadžić, Mihailo Gavrilović, Mihailo Rac, Mladen Cvejić, Stevan Čekić i Draginja Popović.

U toj grupi bio je i Dimitrije Ružić, glumac koji je docnijih decenija u svojoj bogatoj karijeri odigrao 500 uloga što je brojka impresivna i nedostižna i za današnje vreme kada glumci imaju privilegiju da svoj talenat osim u teatru, predstavljaju i u filmskoj i TV industriji.

Uz glumački posao, Ružić se bavio i režiranjem predstava, a bio je i dugogodišnji upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu. Sve to ga i danas svrstava među najbolje dramske glumce u istoriji srpskog teatra.

Dimitrije Mita Ružić rođen je 27. oktobra 1841. u Srpskom Čanadu (današnja Rumunija) u zemljoradnikoj porodici čije je prvobitno porodično prezime bilo – Ružin. Otac mu se takođe zvao Dimitrije, a majka Persida. U rodnom mestu mlađani Dimitrije je najpre završio srpsku i nemačku osnovnu školu, a narednih nekoliko godina bavio se trgovinom.

Trajalo je to do zime 1859. godine kada je u Srpskom Čanadu gostovala nemačka pozorišna družina Karla Buša, a među meštanima koji su pozivani da statiraju u njihovim predstavama bio je i Dimitrije Ružić, tada osamnaestogodišnjak. Za njega je prvi susret sa magijom pozorišta bio sudbonosan i podsticajan. Na njegovu inicijativu 1860. godine Jovan i Andrija Putić (glumac amater i šaptač) kao i Stevan Protić osnovali su u Čanadu srpsku diletantsku pozorišnu družinu.

Kao član ove družine, Dimitrije je 19. maja 1860. godine prvi put izašao na scenu u ulozi Ivana u komadu „Ajduci“ Jovana Sterije Popovića. Iste godine ovoj Družini priključila se i Dimitrijeva buduća supruga Draginja Popović. Gostovali su i u drugim mestima – u  Velikom Sent-Miklušu (Rumunija), u Velikoj Kikindi…

Ubrzo se, međutim, trupa raspala, ali ju je, nedugo potom, Jovan Knežević (glumac, osnivač i upravnik nekoliko pozorišnih družina koje su u drugoj polovini 19. veka nastupale u oblastima u kojima je živelo srpsko stanovništvo) obnovio i odveo na gostovanja u Novi Bečej, Vranjevo a u novembru 1860. godine i u Novi Sad.

Posle izbijanja nesporazuma glumaca sa Kneževićem, Dimitrije Ružić je sa još osmoro glumaca podneo molbu Srpskoj čitaonici u Novom sadu da ih „primi pod svoj nadzor“ što je smesta prihvaćeno te je od dana 16. jula 1861. godine kada je doneta odluka o osnivanju Srpskog narodnog pozorišta Dimitrije — Mita Ružić postao član ansambla najstarijeg profesionalnog teatra u Srba. Već posle nedelju dana (23. jula 1861) odigrao je svoju prvu ulogu — učitelja Cvetka Zavišića u komadu „Muški metod i ženska majstorija“ Lajoša Kevera.

Ni ovaj ansambl nije bio pošteđen razmirica te je u Osijeku izbio sukob između Dimitrija Kolarevića (glumca i priznatog komičara, docnije člana ansambla Narodnog pozorišta u Beogradu) i Laze Telečkog (glumca, reditelja i istaknutog člana SNP). U tom nesporazumu Dimitrije Ružić stao je na stranu Kolarovića i zajedno sa suprugom Draginjom Popović Ružić s kojom se u međuvremenu venčao, napustio je 4. maja 1863. godine Srpsko narodno pozorište i prihvatio ponudu Zemaljskog narodnog kazališta u Zagrebu.

U tom teatru, u naredne dve godine bio je na glasu kao jedan od najistaknutijih i najuposlenijih glumaca, a stigao je i da se oproba u prevodilaštvu – preveo je tragediju „Spletka i ljubav“ iz 1784. godine koju je napisao nemački pisac Fridrih Šiler.

Svi ovi uspesi nisu bili presudni da Dimitrije Ružić poželi da ostane u zagrebačkom pozorištu. Godine 1865. sa suprugom Draginjom vraća se u Novi Sad. U Srpskom narodnom pozorištu ostaju tri godine. Krajem 1868. glumački i bračni par Ružić odlazi u Beč na profesionalno usavršavanje. U tamošnjem pozorištu Dimitrije je pažljivo gledao na sceni tadašnje velikane evropske glume i po ugledu na njih razvijao se u glumca romantičarskog pravca.

Potom je od 18. februara 1872. do 10. juna 1873. bio član Narodnog pozorišta u Beogradu gde je u saradnji sa glumcem i rediteljem Aleksandrom Bačvanskim stekao dragocena iskustva. NJegov definitivni povratak u Srpsko narodno pozorište usledio je 10. avgusta 1873. godine. Iz Beograda u Novi Sad poveo je i Peru Dobrinovića, glumca i reditelja.

U narednim godinama karijera Dimitrija Ružića bila je ispunjena neprekidnim napredovanjem, kreacijama najvišeg dometa i popularnošću koju ni do tada a ni decenijama docnije nije imao ni jedan srpski glumac.

Svoj jubilej – četvrt veka umetničkog rada − proslavio je 5. aprila 1886. ulogom Gerika u komadu „Doktor Robin“ Žila Premareja, a na 50. godišnjicu (29. januara 1910) na sceni je briljirao u ulozi Đurađa Brankovića u istoimenom komadu Karolja Obernjika. Izveštaje o ovoj proslavi srpska štampa uzdigla je na nivo nacionalne svečanosti.

Zaslužio je to Dimitrije Ružić jer je za pola veka odigrao oko 500 uloga. Štampa se naprosto utrkivala u hvalospevima njegovom raskošnom talentu. Jedan od najupečatljivijih napisa glasio je: „U njegovoj igri sjedinjavala su se romantičarska i realistička izražajna sredstva, veliki dar, bogata osećajnost, iznijansirana dikcija i težnja za ubedljivom, verodostojnom glumačkom evokacijom. Zanos i duboka doživljajnost činili su ga jednim od najboljih glumaca ne samo novosadskog nego i srpskog pozorišta uopšte“.

Počevši od 22. jula 1895. godine Dimitrije Ružić bio je i glavni reditelj u Srpskom narodnom pozorištu. U to vreme Tihomir Ostojić (profesor Srpske velike pravoslavne gimnazije u Novom Sadu, zatim muzikolog, književni i pozorišni kritičar, istoričar književnosti i prvi sekretar Matice srpske) predložio je Ružiću da napiše memoare o svom uzbudljivom profesionalnom životu. Taj rukopis koji bi i danas, bez sumnje, bio veoma zanimljivo štivo, izgubljen je tokom Drugog svetskog rata.

U Ružićevom memoarskom osvrtu na njegovih 500 rola (među kojima su bile i Maksim Crnojević, Pera Segedinac, Jug Bogdan, Don Karlos, Hamlet, Otelo, Stanoje Glavaš, Faust, vladika Danilo…) bez sumnje se značajan deo odnosi i na 23 godine koje je proveo kao upravnik Srpskog narodnog pozorišta. Na to mesto postavio ga je tadašnji upravitelj SNP-a, Antonije Hadžić, koji nije bio u mogućnosti da putuje sa glumačkim ansamblom na sva gostovanja te je 28. aprila 1875. imenovao Ružića za svog zamenika.

Od 1880. do kraja 1903. godine Ružić se nalazio na čelu Srpskog narodnog pozorišta kao upravnik i dramaturg. Ostalo je zabeleženo da je i ovim zaduženjima, baš kao i glumačkom, pristupio savesno i autoritativno, a prema kolegama se odnosio izuzetno korektno. Tokom njegove uprave Srpsko narodno pozorište razvijalo se i neprestano napredovalo.

Upravničke dužnosti Ružić je obavljao savesno i mudro, nastojeći da izbegne nesporazume sa glumcima tako što ih je stalno držao na okupu angažmanom u predstavama. Nije zbog upravnikovanja zapustio ni svoju glumu. Savremenici su ga opisali kao „izrazitog, produhovljeno muževnog lika, vitkog stasa i gipkog, lakog hoda, ležernog držanja i mekog gesta“. Ružić je imao sve osobine neophodne glumcu predodređenom za velike scenske zadatke: talenat, prijatnu pojavu i moćan glas. Čim bi se pojavio u predstavi i progovorio svojim bas-baritonom, zagospodario bi scenom.

„Namah bi pridobijao, osvajao, pokoravao, pa onda sokolio plemenito, budio i tužne i radosne uzbuđaje, jednom reči: imao u vlasti i najintimnije zatreptaje u dušama gledalaca i slušalaca“, zapisao je J. Grčić.

Zabeleženo je i da je Ružić dobro poznavao i voleo jezik te da je mnogo polagao na punu, zvučnu i ritmičnu dikciju srpskog stiha. Na pozornici nije video samo sebe – umeo je da se prilagodi i podredi celini. Ostao je dostojanstven i pred sve izrazitijim bujanjem scenskog realizma — nije želeo na kraju karijere da se preobrazi u modernog glumca, mada su mnogi verovali da on u sebi i za tu „ulogu“ ima u sebi „štofa.“ Ostao je veran svojoj romantičarskoj slavi a njegovi savremenici svedočili su da je u tom njegovom stavu bilo „velikog umetničkog i čovečanskog ponosa“.

Umro je tokom gostovanja Srpskog narodnog pozorišta u Vršcu 2. decembra 1912. godine. Na Almaškom groblju u Novom Sadu počiva zajedno sa suprugom Draginjom s kojom je imao izuzetno skladan brak i za kojom je neutešno patio jer se upokojila sedam godina pre njega.

Za izvanredan doprinos razvoju nacionalne kulture srpska vlada odlikovala ga je Ordenom Svetog Save V i III stepena, a crnogorska vlast dodelila mu je Danilov orden IV i III reda. U znak sećanja na ovog izvanrednog umetnika, ulice u Novom Sadu i u Beogradu nose ime Dimitrije Mite Ružića.

LITERATURA

Enciklopedija Srpskog narodnog pozorišta — https://www.snp.org.rs/enciklopedija/.

Stojković, Borivoje (1968): „Ružić Dimitrije – Mita“.

Mečkić, Lazar : „Draginja Ružić,rođena Popović – prva srpska profesionalna glumica“ NBO Novi Bečej.