Autor: doc. dr Rastislav Stojsavljević
Prvih decenija XVII veka, prostor zapadno od Griniča preko Atlantskog okeana bio je već poznat kao Novi Svet. Prva mišljenja i zablude oko toga da je Kristifor Kolumbo došao do istočnih obala Azije su odavno razvejane.
U to vreme evropski narodi žive u različitim državnim i društvenim uređenjima. Humanizam, renesansa i velika geografska otkrića uticala su na razvoj nauke, slobodarske misli, ali i novih verskih pravaca. Ovim reformama je najviše bila pogođena rimokatolička crkva iz koje se u XVI izdvaja pravac protestanata koji u više kolona pridobijaju sve veći broj vernika. Hugenoti u Francuskoj i puritanci u Velikoj Britaniji bili su najbrojniji. Ovakvi pokreti su izazvali odgovor Vatikana kroz proces kontrareformacije gurajući Srednju i Zapadnu Evropu u talas verskih sukoba. Veliki broj sledbenika protestantskih pokreta usled verskog pogroma napuštali su evropski kontinent u potrazi za prostorom gde će moći da ispovedaju veru na način na koji oni misle da je pravi.
Drugi vid motiva koji je uticao da Evropljani krenu preko Atlantskog okeana je izazvan agrarnim problemima. Razvoj manufakture izazvao je povećanje cene rada i namirnica što je uticalo da usitnjenost poseda ne može dovoljno da zadovolji potrebe tržišta. Razvoj medicine uticao je da se smanji stopa smrtnosti stanovništva, dok je stopa rađanja i dalje bila visoka. To je za posledicu imalo visok prirodni priraštaj i sve veću agrarnu prenaseljenost zbog nedostatka novih obradivih površina. Usled sve veće inflacije prouzrokovane ratovima, jedan deo ruralnog stanovništva gubio je vlasništvo nad svojim posedima, pa su tako kao „bezemljaši“ napuštali svoje rodne krajeve u potrazi za boljim životom.
Zemlja u priobalju Atlantskog okeana bila je u posedu britanske krune. Monarh je tu zemlju prodavao krupnim kapitalistima koji su je iznajmljivali kolonistima. Svaki kolonista je godišnji deo imetka morao da vrati izdavaču zemlje. Onim kolonistima kojima to nije odgovaralo, selili su se dalje na zapad dalje od prvih gradskih centara.
Prostor koji su naseljavali prvi kolonisti je deo Laurentijske mase, ostatka starog severnog dela kontinenta Pangee. Kristalasta masa ovog područja (istok Severne Amerike) se održala kroz čitavu geološku istoriju i nije se bitnije menjala. Ovaj prostor obuhvatao je površinu od Atlantskog okeana na istoku, Apalačkih planina na zapadu, reke Sveti Lorens na istoku i Floride na jugu.
Apalači kao planine su se izdigli za vreme karbona i perma, dve periode u okviru geološke ere Paleozoika. Apalači su se izdizale orogenim pokretima u periodu od pre 360 miliona do 250 milina godina. Zapadno od njih postojalo je usko epikontinentalno more na prostoru današnje doline reke Misisipi. Istočni deo, koji definiše sadašnju Priatlanstsku niziju, takođe je bio prekriven morem. U kasnijim razdobljima, u vreme sredine mezozoika (u periodu od 250 miliona do 160 miliona godina), formiraju se planinski venci na zapadu, Kordiljeri, zajedno sa nešto istočnijim Visokim ravnicama, koje će biti prostor kasnijih kolonizacija. Ako govorimo o Pijedmontu, prostoru prvih naseljavanja Evropljana, on je bio zaglečeren u poslednjih milion godina u nekoliko faza glacijacije. Inlandajs (kontinentalni led) pružao se severno od linije NJujork – Sent Luis. Led je na tom pordučju ostavio svoje vidljive tragove na reljefu i formirao brojna udubljenja koja su kasnije postala glacijalna jezera. Najbrojniji glacijalni oblici reljefa vidljivi su u vidu čeonih i bočnih morena na prostoru severno do Apalačkih planina, prema reci Sveti Lorens i Velikim Jezerima. Na ovom potezu se prostiru Bele, Zelene i Aligenske planine, znatno niže nadmorske visine i manje prostranosti od južnijih Apalačkih planina.
Apalački planinski sistem je dužine oko 2600 km i širine 200 – 300 km. Pruža se u smeru severoistok–jugozapad, odvajajući niziju uz Atlantski okean od rečnog sistema Misisipija sa njenim pritokama. Najviši vrh je Maunt Mičel (2045 m), međutim ostali vrhovi uglavnom ne prelaze visinu od 2000 m. Najviši vrhovi Apalači su sastavljeni od starih erodiranih sedimentnih stena. Severni deo ovih planina se pruža u regiji Nova Engleska.
Pijedmont je u najvećem delu niska ravnica, nagnuta ka istoku, ka Atlantskom okeanu. Sastoji se od mekših stena u odnosu na Apalače pa se preplitanjem ove dve vrste stvara Linija vodopada (eng. Fall line). Na kontaktima dve vrste stena, u koritima reka koji se slivaju sa Apalača prema Priatlanstkoj niziji, prisutna je jaka erozija. Na tim mestima se formiraju odseci i vodopadi. Čitava ova istočna fasada, planinska padina ispresecana je brojnim malim rečicama što je intenziviralo poljoprivrednu proizvodnju i podstaklo formiranje gradskih centara koji će odigrati odlučujući ulogu u razvoju ove oblasti i starih kolonija. Linija vodopada se prostire kroz sadašnje savezne države Severne Karoline, Južne Karoline, DŽordžije i Virdžinije. Na njima su u XX veku izgrađene brojne hidroelektrane koje predstavljaju značajan izvor napajanja električnom energijom stanovništva na istočnoj obali.
Atlantska ravnica uz sam Atlantski okean je prosečne nadmorske visine od 100 do 200 m. Pokrivaju je taloženi sedimenti koje su donele reke sa Apalača. Ova ravnica se dodatno izdigla posle završetka poslednjeg ledenog doba (12.000 – 10.000 godina pre nove ere). Do regresije je došlo kada se kopno oslobodilo velike količine leda koje ga je prekrivao. Stoga su i obale Nove Engleske, saveznih država Mejna, Masačusetsa, Rod Ajlenda, Konektiketa i Delavera uglavnom klifovske i dosta nepristupačne. Južnije od glavnog grada Vašingtona i savezne države Merilend, nailazimo na drugačiji reljef. Ovde u obalskom pojasu dominiraju niske lagune i peskoviti nasipi.
Klimatske prilike u prostorima prvih doseljavanja se razlikuju od severa ka jugu. Apalači nisu visoke planine, pa ne predstavljaju posebnu prepreku da vazdušne mase sa okeana prodru duboko u unutrašnjost. Tokom zimskog perioda, hladne i snežne oluje (blizardi) prodiru iz Kanade prema jugu i spuštaju se do NJujorka. Tada je prostor Nove Engleske okovan snegom i veoma niskim temperaturama. Južno od Vašingtona, situacija je drugačija. Padavina je manje tokom zimskog perioda i temperature su značajno više. U južnim delovima Alabame i DŽordžije, leta su topla, vlažna, suočena opasnošću sa čestim uraganima iz Meksičkog zaliva i tornadima sa kopna.
S druge strane, u priobalnom pojasu Nove Engleske su naglašene česte magle. Amerikanci ovu maglu zovu Mist i ona dolazi sa Atlantskog okeana prema kopnu. U priobalnom delu, oko glavnog grada sudaraju se dve morske struje: topla severnoatlantska (golfska) koja se formira u Meksičkom zalivu i teče na sever i hladna labradorska struja koja dolazi sa severa iz pravca zaliva Sveti Lorens. Sudaranjem hladnog i toplog vazduha iznad ove dve struje nad morem, dolazi do njihovog mešanja i stvaranja magle koja se potom pod uticajem pasata kreće ka kopnu. Ova magla je karakteristična za jesenje mesece i dala je inspiraciju mnogim književnim, filmskim i umetničkim delima stanovnika Nove Engleske.
Reke koje se slivaju sa Apalača i teku na istok ulivaju se u Atlantski okean. Najveće su Konektikat, Hadson, Mohavk, Delaver, Potomak, Roanok i Savana. Imaju uglavnom kišni režim, pa je vodostaj ovih reka povišen krajem zime. Reka Hadson protiče kroz NJujork i između nje i Ist rivera (Istočne reke) se nalazi ostrvo Menhetn. Na ušću reke Delaver se nalazi grad Filadelfija, dok se na reci Potomak nalazi glavni grad SAD. Ove reke imaju veliki značaj za navodnjavanje okolnih obradivih površina, a neke od njih su i plovne.
Na prostoru severnih delova Apalačkih planina dominiraju četinarske šume koje su već prvi kolonisti dosta proredili. Uz seču drveća, prvi kolonisti su već u prvim decenijama doseljavanja počeli da se bave rudarstvom što je dosta iscrpelo zalihe ruda na ovim planinama. Zemljište na ovim delovima Apalača je podzolasto i smanjene plodnosti iz razloga hladne klime, dugotrajnog snežnog pokrivača i obilne vode.
Južni deo Apalača pokrivaju listopadne šume. Pre dolaska prvih kolonista ovde su bujale šume hrasta, bagrema, crnog duda i dr. Ovo šumsko područje je po klimatskim i biološkim karakteristikama veoma slično šumskim kompleksima Južne Evrope.
Prostor sadašnje Nove Engleske u prvim decenijama kolonizacije važio je za agrarno područje, da bi se potom otkrivanjem plodnijih obradivih površina na jugu, ovaj kraj preorijentisao na industrijsku proizvodnju. Oblasti od Virdžinije od DŽordžije bile su poznate po plantažama pamuka, duvana, šećerne trske, pirinča i čaja. Ove sirovine su najviše odvožene i prodavane u maticu, Veliku Britaniju, često pod velikim porezima i nepovoljnim cenama po koloniste. Ovo je bio jedan od razloga sukoba u bostonskoj ulici, zasedanja Prvog kontinentalnog kongresa i Rata za nezavisnost.
Izazovi sa kojima su se suočavali prvi kolonisti bili su brojni. Pristajanjem na američku obalu, bilo je potrebno ispitati kvalitet zemljišta, zasaditi biljne kulture i videti kakvi će biti prinosi. U tih nekoliko meseci čekanja, kolonisti su morali imati dovoljno hrane da prežive. Ukoliko bi se desilo da usevi ne uspeju nekoliko sezona, kolonisti bi morali da se snalaze za hranu, neretko kod urođeničkih plemena. U nekim situacijama dolazilo je do trgovine između ove dve kulture, a u nekim i do sukoba. Do sukoba je najviše dolazilo usled različitog pogleda na podelu zemlje. Domoradačko stanovništvo nije poznavalo pravo privatne svojine i nije se mirilo sa uskraćivanjem korišćenja plodne zemlje. Kada je bilo reč o trgovini krznom, duvanom i drvnom građom, u tim situacijama uglavnom nije bilo problema. U slučaju ovakvih problema, dešavao se i povratak kolonista u Evropu i njihovo ostajanje ili vraćanje u nekoj od kasnijih kolonizacija na nekom drugom području.
Poznati primeri dobrih kolonizacija su svakako one u Virdžiniji i Merilendu, ali i onih negativih primera, kao što je kolonija Roanok, koju će na području današnje Severne Karoline aprila 1584. godine ser Volter Roli osnovati ali koja će u narednih nekoliko godina misteriozno nestati i čijim stanovnicima se gubi svaki trag.
Današnji prostor Pijedmonta je mesto velike koncentracije stanovništva. U severnim delovima formiran je megalopolis Bosvaš, velika nodalna regija i metropolitansko područje od Vašingtona do Bostona. Ova regija dugačka je više od 800 km i nastala je širenjem i međusobnim srastanjem gradova, pre svega njihovih gravitacionih zona. Prostor Bosvaša ima površinu od oko 130.000 km2 (površina slična onoj koja bi obuhvatala Srbiju i Bosnu i Hercegovinu) i u njoj živi oko 50.000.000 stanovnika.
U Pijedmontu je i danas prisutan uticaj različitih kultura, rasa i verskih grupa spojenih u jedan američki „kotao za pretapanje“. Sličnost i istovremene razlike upravo Sjedinjene Američke Države čine onim što jesu.
Ostavi komentar