Američka intervencija u Siriji, uzroci i posledice

Američka intervencija u Siriji, uzroci i posledice

Autor: Nemanja Starović

​U noći između 13. i 14. aprila oružane snage Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije i Francuske sprovele su napad krstarećim raketama po ciljevima u Siriji. Na meti su se našle lokacije na kojima vlada u Damasku navodno proizvodi i skladišti hemijsko oružje. Iako su u danima koji su prethodili ovoj operaciji u svetskim medijima podgrevane tenzije do te mere da se čak govorilo o mogućnosti izbijanja planetarnog sukoba Sjedinjenih Američkih Država i Ruske Federacije, ništa od toga se nije desilo, a rezultati napada ocenjeni su kao skromni. No, šta je zapravo uzrokovalo ovu operaciju, šta se može označiti kao neposredni povod, te kakve su direktne i indirektne posledice?
​Kao neposredan povod, a po mnogima i opravdanje za ovaj napad, navodi se napad sirijske armije na pobunjenički gradić Duma u blizini Damaska, u kojem je navodno korišćeno hemijsko oružje. Do napada je došlo 7. aprila, u kontekstu šire akcije eliminacije pobunjeničke enklave Istočna Guta, čiji je Duma sastavni deo, i čiji su najveći deo već bile zauzele sirijske snage. U takvim okolnostima došlo je do navodnog napada hemijskim oružjem, koji je propraćen uznemiravajućim snimcima emitovanim na svim svetskim medijima, na kojima se vidi dekontaminacija stanovnika Dume izloženih hemijskim agensima, prevashodno dece. Sirijska vlada je odmah, kao i njeni saveznici u Moskvi i Teheranu, odbacila navode o hemijskom napadu pozivajući se na odsustvo bilo kakvih dokaza, kao i na to da nema logičnog objašnjenja zašto bi koristila nedozvoljena sredstva protiv sopstvenog stanovništva, u sklopu bitke koja je praktično već dobijena. Bez obzira na to, u medijima na Zapadu je stvorena slika o krvoločnom napadu Bašara el Asada na civile koji se protive njegovoj vlasti i zahtevana je reakcija. Iako je u danima koji su sledili, a nakon potpunog preuzimanja kontrole Damaska nad Dumom, objavljeno više svedočenja lekara iz tog grada po kojima nikakvog hemijskog napada nije bilo, a sa sličnim objašnjenjima su se oglasila i neka od dece čije su slike obišle čitavu planetu, formirana slika u medijima se nije promenila.
​No, ostavljajući po strani incident iz Dume koji je nesporno poslužio kao povod za oružanu operaciju Sjedinjenih Američkih Država, Velike Britanije i Francuske, stvarne motive moramo potražiti na drugoj strani. Naime, sasvim je jasno da se situacija na terenu Sirije razvija u pravcu koji je krajnje nepovoljan po Vašington i njegove saveznike. Režim Bašara el Asada je uz pomoć svojih saveznika iz Rusije, Irana, Iraka i pokreta Hezbolah uspeo da skoro potpuno slomi pobunjeničke snage i ovlada većim delom teritorije sopstvene države. Osim toga, Moskva, Teheran i Ankara su pokrenuli proces u tzv. formatu iz Astane, kojim se kreću u pravcu iznalaženja dugoročno održivog rešenja za političko ustrojstvo Sirije, pri čemu će svaka od tih sila zadovoljiti većinu svojih interesa. Razumljivo je da Sjedinjene Američke Države, kao najmoćnija država na planeti, ne mogu da se pomire sa ishodom u kojem će se o budućnosti Sirije odlučivati bez njih. U tom kontekstu se mora tumačiti i veliki obrt u američkoj spoljnoj politici, prilikom koga je u svega nekoliko dana pređen put od najave Donalda Trampa da će povući američke trupe iz Sirije, do napada krstarećim raketama.
​Drugi važan razlog za pokretanje ove operacije možemo naći u unutrašnjim problemima sa kojim se suočava predsednička administracija Donalda Trampa u Vašingtonu. Naime, dobro je poznato pod kakvim se pritiskom Tramp nalazi faktički od prvog dana stupanja na predsedničku funkciju, te na koje sve načine politički i medijski establišment tzv. „duboke države“ pokušava da opstruiše sprovođenje politike koju je zacrtao. Jedan od glavnih mehanizama za to je svakako istraga o navodnom ruskom mešanju u američke predsedničke izbore, odnosno vezama Trampove kampanje sa ruskim faktorom. Da je operacija u Siriji povezana s tim govore i tri Trampova tvita objavljena svega dva dana uoči raketnog napada. U prvom tvitu američki predsednik navodi da će napada na Siriju svakako biti i praktično provocira Rusiju, u drugom pruža ruku saradnje Rusima i predlaže prekid trke u naoružanju, dok u trećem navodi kako su odnosi sa Moskvom narušeni zbog istrage o navodnim vezama njegove kampanje sa Rusijom. Taj niz tvitova objavljenih u manje od sat vremena nam može veoma slikovito dočarati u kojoj meri je američki predsednik sklon ne samo da podredi spoljnu politiku SAD unutrašnjim pitanjima, što je inače uobičajeno u Vašingtonu, već i da najvažnije odluke na spoljnopolitičkom planu donosi posmatrajući ih kroz prizmu ličnih političkih izazova sa kojima se suočava.
​Konačno, mora se primetiti i to da je tokom raketnog napada osim krstarećih projektila tipa „tamohavk“ upotrebljeno i više tipova američkih raketa koje do sada nisu korišćene u realnim ratnim uslovima, te da je Francuska prvi put u ratnim uslovima ispalila krstareću raketu sa broda, što skupa operaciji daje važnu dimenziju u vidu potvrde dominacije na vojnotehnološkom planu, kao i dodatnu vrednost pri sklapanju izvoznih aranžmana.
​Uprkos tenzijama koje su danima uoči napada podgrevane, ni do kakve direktne reakcije Ruske Federacije nije došlo. Osim toga što se na meti nisu našle lokacije na kojima se nalazi ruski vojni i civilni personal, rezultati napada su bili veoma skromni, o čemu najbolje govori to što po svemu sudeći nije izgubljen nijedan ljudski život. U sklopu operacije je ispaljeno više od 100 krstarećih raketa, a navodi o efikasnosti sirijske protivvazdušne odbrane se drastično razlikuju. Dok Amerikanci tvrde kako nije oborena nijedna od ispaljenih raketa, Moskva i Damask se hvale obaranjem oko 70% projektila. Bilo kako bilo, iz uvida na terenu se vidi da je materijalna šteta relativno mala, budući da je uništeno nekoliko objekata u blizini Damaska i Homsa, koji su prethodno bili evakuisani.
​Ipak, imajući u vidu velika očekivanja u delu svetske javnosti naklonjenom Ruskoj Federaciji, može se reći da je Moskva pretrpela izvesnu štetu na planu prestiža. No, prema informacijama koje su već prvog dana nakon operacije objavljene, Rusija je nekoliko sati uoči napada bila obaveštena o metama i putanjama aviona zapadne koalicije, od kojih nijedan nije ušao unutar vazdušnog prostora Sirije, a rezultat vojne akcije nije ni na koji način promenio odnos snaga na terenu. Dovoljno je pročitati saopštenja sirijske opozicije, koja je najgorljivije zagovarala udare po snagama režima Bašara el Asada, a posle samog napada operaciju nazvala farsom, nezadovoljna njegovim minimalnim efektima. Nekoliko dana nakon vazdušnih udara, Moskva je saopštila da će vladi u Damasku predati protivvazdušni sistem S-300 čime će se dodatno pojačati sistemi sirijske PVO za slučaj eventualnih novih napada, a što može služiti kao efikasna mera njihovog odvraćanja.
​Uoči napada, u najnezahvalnijoj poziciji se našla Turska, koja bi svakim zaoštravanjem tenzija između SAD i Ruske Federacije došla u situaciju u kojoj se mora opredeliti između tradicionalnog saveznika sa kojim ima sve više problema i novog partnera sa kojim razvija odnose na sve širem planu. Stoga je Turska i bila ta koja je najviše pozivala na uzdržanost i nudila svoju pomoć u prevazilaženju problema. Napad po ciljevima u Siriji je verbalno podržala, ali pritom nije dozvolila korišćenje sopstvene vazduhoplovne baze Indžirlik.
​Izrael je zdušno pozdravio akciju SAD, Velike Britanije i Francuske, pozivajući u isto vreme saveznike da nastave sa sličnim operacijama, posebno naglašavajući potrebu da se na meti nađu lokacije unutar Sirije na kojima su prisutne iranske vojne snage. Pet dana uoči savezničke operacije, Izrael je samostalno sproveo napad na sirijsku bazu T-4, prilikom koga je sa dva aviona nad vazdušnim prostorom Libana ispaljeno osam raketa, od kojih su tri pogodila naznačenu metu. U operaciji izraelskih vazdušnih snaga je poginulo najmanje 14 ljudi, od čega sedam pripadnika iranskih snaga, a, po navodima izraelskih medija, uništeni su kapaciteti za lansiranje iranskih bespilotnih letelica i protivvazdušni sistem Tor. Izrael je sa sličnim operacijama nastavio i nakon 14. aprila, no imajući u vidu praksu po kojoj Izraelske odbrambene snage nikada ne potvrđuju niti demantuju izveštaje o sopstvenim operacijama u inostranstvu, do pouzdanih podataka o daljim udarima i njihovim rezultatima je teško doći.
​Kada se podvuče crta ispod događaja u noći između 13. i 14. aprila, izvesno je da ta operacija, uprkos skromnim direktnim rezultatima, označava prekretnicu nakon koje više nema govora o američkom povlačenju iz Sirije, a što se između ostalog može tumačiti i kao ustupak Donalda Trampa tzv. dubokoj državi. London je sa svoje strane plasirao sliku o svojoj bitnosti na međunarodnom planu, uprkos velikim problemima koje proces izlaska iz Evropske unije svakako predstavlja, naglasivši uz to svoju ulogu u anglosaksonskom savezništvu. Administracija Emanuela Makrona u Parizu je načinila još jedan korak u pravcu afirmacije Francuske kao svojevrsnog spoljnopolitičkog i bezbednosnog motora Evropske unije. Budući da ne može parirati Berlinu na ekonomskom planu, Pariz se odlučio na to da potencira one svoje prednosti koje Nemačka nema – status jedine nuklearne sile, stalne članice Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija sa pravom veta i države duge imperijalne tradicije, sa vojnim prisustvom na širokim prostorima Afrike i Bliskog istoka.
​Činjenica da su građani Damaska 14. aprila izašli na ulice proslavljajući uspešnu odbranu od agresije i navodno obaranje 70% ispaljenih raketa dovoljno govori o tome da režim Bašara el Asada ovom akcijom ne samo da nije oslabljen, već bi se moglo reći da je dodatno učvršćen. Uprkos izvesnoj šteti na planu prestiža, Moskva je sopstvenom uzdržanošću otvorila prostor da još jedan presedan koji su zapadne sile načinile ovom operacijom kapitalizuje sopstvenim akcijama na mestu i u vremenu za koje nađe za shodno, ne ugrozivši status sile bez koje se ne može više rešiti nijedno političko pitanje na Bliskom istoku, koji je izgradila nakon uključivanja u Sirijski građanski rat septembra 2015. godine.