Aleksandar Geljevič – misterija nad Kremljom

Aleksandar Geljevič – misterija nad Kremljom

Autor: Milorad Vukašinović

Aleksandar Geljevič Dugin (Moskva, 7. januar 1962.) doktor političkih nauka, filozof, publicista, osnivač neoevroazijskog pokreta i tvorac savremene ruske geopolitičke škole, jedna je od najintrigantnijih ličnosti ruske intelektualne i političke scene u poslednjih nekoliko decenija. Rodio se u porodici Gelija Aleksandroviča, službenika Crvene armije, i Galine, lekara. Dugin je oženjen i ima dvoje dece, a pripada staroobrednoj pravoslavnoj crkvi koja je u kanonskom jedinstvu sa Ruskom pravoslavnom crkvom.

Posle završetka srednje škole upisao je prestižni Moskovski vazduhoplovni institut sa kojeg je isključen zbog „protivsovjetske delatnosti“. Osamdesetih godina 20. veka pridružio se moskovskom  krugu disidenata koje je predvodio Jevgenije Golovin, što je uzrokovalo njegovo interesovanje za tradicionalizam i dela ezoterijskih filozofa poput R. Genona i J. Evole čiju je knjigu o „imerijalizmu pagana“ preveo 1981. godine. U to vreme ova grupa neobičnih disidenata je u zaboravljenim delima tradicionalističkih autora nalazila zadovoljavajuće intelektualne odgovore na izazove sovjetske stvarnosti. Iz toga doba zabeležen je i podatak da ga je KGB hapsio nekoliko puta i to zbog dela književnika Jurija Mamajeva i tadašnjeg najpoznatijeg sovjetskog disidenta Aleksandra Solženjicina. Od tada potiče i Duginova saradnja s Gajdarom DŽemalom, jednim od najpoznatijih islamskih tradicionalističkih filozofa s kojim je devedesetih godina prošlog veka razrađivao alternativne geopolitičke projekte.

  S DŽemalom je 1987. godine stupio u članstvo organizacije „Pamjat“ koju je u nekim kasnijim radovima opisivao kao grupu koja je služila kao paravan za delovanje „atlantističkog krila“ KGB –a. Otvaranje Sovjetskog Saveza prema Zapadu omogućilo mu je prve kontakte sa predstavnicima „nove evropske desnice“ poput Francuza Alana de Benoa, ali i saradnju s legendarnim rumunskim tradicionalistom i vrsnim poznavaocem „okultne istorije“ Žanom Parvuleskuom. Susret sa savremenim zapadnim društvom iz osnova je izmenio Duginove ideološke svetonazore i znatno ublažio stav prema sovjetskom modelu koji je okarakterisao „kao manje zlo u odnosu na liberalni Zapad“.

  Početkom devedesetih godina počinje njegov neverovatan stvaralački angažman koji traje do danas. Najpre je osnovao mesečnik „Elementi“ i almanah „Mili anđeo“, a ubrzo je formirao i izdavačku kuću „Arktogeja“ koja je objavljivala dela inostranih autora. Duginovi stavovi sve više su privlačili pažnju elektronskih medija, pa je bio i urednik nekoliko radijskih emisija. Sa Aleksandrom Prohanovom je osnovao časopis „Dan“ i Front nacionalnog spasa, organizaciju koja je bila izrazito antijeljcinovski nastrojena. U okviru ove organizacije ostvario je kontakte sa liderom ruskih komunista Genadijem Zjuganovom, ali i  čuvenim disidentskim piscem Eduardom Limonovom s kojim je posle avgusta 1993. godine, i neuspelog puča protiv Jeljcina, formirao Nacionalboljševičku partiju. Saradnja sa Limonovom još više je učvrstila njegove antiliberalne stavove, ali i bila podsticajna za teorijsko i praktično osmišljavanje „trećeg političkog puta“ koji bi bio podjednako udaljen od ranije prakse realnog socijalizma i tadašnjeg neoliberalnog koncepta uništenja Rusije.

Aleksandar Geljevič je do 1995. godine objavio i četiri izuzetne knjige: „Putevi apsoluta“, „Konspirologija“, „Hiperborejska teorija“ i „Konzervativna revolucija“. Posebnu pažnju čitalačke publike privukla je čuvena „Konspirologija“, knjiga koju je prema sopstvenom priznanju završio neposredno pre insceniranog avgustovskog puča 1991. godine, a u kojoj je na originalan i dokumentovan način izložio koncept „okultne pozadine svetske istorije“. Dugin je u trećem delu ove knjige pod naslovom „Veliki rat kontinenata“ izložio alternativno geopolitičko viđenje istorije Rusije i SSSR-a posle 1917. godine. U najkraćem, postrevolucionarna dinamika istorije Sovjetskog Saveza nije ništa drugo nego neprekidni sukob dva suprotstavljena geopolitička principa „atlantizma i evroazijstva“ koje na operativnom planu sprovode dve sovjetske obaveštajne službe, od kojih je KGB – produžetak interesa partije i svetskog atlantizma, a vojna služba GRU – produžetak interesa države i svetskog kontinentalizma. U celoj priči naročito je zanimljiv odnos Zapada prema unutrašnjim protivrečnostima u Sovjetskom Savezu. Prema ovoj teoriji zapadne sile uvek su iskazivale spremnost na saradnju sa Sovjetskim Savezom kada su na vlasti bili „atlantisti“, dok su sasvim suprotan stav zauzimali kada bi na vlasti bili  „evroazijci – kontinentalisti“. Kao primer za ovu tvrdnju Dugin navodi odnos zapadne „naučne istoriografije“ prema Staljinu i moskovskim procesima iz tridesetih godina, koji su izazvali histeriju u zapadnoj javnosti ne toliko zbog likvidacija partijskih neistomišljenika, koliko zbog razaranja partijskih struktura koje su promovisale ideju „permanentne revolucije“ (trockisti). Tako posmatrana, sovjetska istorija dobija sasvim novo geopolitičko značenje koje je iznad čestobanalnog zapadnog ideološkog diskursa koji se ističe u prvi plan kako bi se prikrili stvarni ciljevi ovladavanja ruskim resursima.

   „Konspirologija“ je zanimljiva i zbog potpuno drugačije geopolitičke interpretacije događaja koji su prethodili Drugom svetskom ratu. Tridesetih godina prošlog veka i u Nemačkoj se odvijao prikriveni sukob „atlantista“ i „kontinentalista“. Reč je o sukobu koji je imao duboko simbolično geopolitičko značenje i koji je proizilazio iz „nemačke centralnosti“ kao njenog osnovnog geografsko – političkog obeležja na evropskom kontinentu. Minhenski sporazum iz 1938. godine i sporazum Ribentrop – Molotov iz 1939. godine, nisu bili ništa drugo nego otvorene manifestacije dubokih podela unutar struktura Trećeg rajha, koje su razrešene 22. juna 1941. godine napadom nacističke Nemačke na Sovjetski Savez. Bio je to veliki poraz „evroazijskog“ centra uticaja u Trećem rajhu, zahvaljujući kojem su, uprkos ogromnom vojničkom doprinosu SSSR –a u pobedi nad nacizmom, posle Drugog svetskog rata SAD ostvarile stratešku inicijativu u Evropi, a koja je u krajnjoj liniji dovela do razaranja SSSR –a i Istočnog bloka.

     Najznačajnije Duginovo delo svakako su „Osnovi geopolitike“, I – II, koje je objavljeno 1997. godine u vreme potpune dominacije SAD-a kao „novog centra atlantizma“ u svetskoj politici. „Osnovi geopolitike“ izazvali su ogromnu pažnju vojnih krugova i predstavljali manifest „novog evroazijstva“ kao autentičnog ruskog odgovora na izazove „novog svetskog poretka“. Mada izričito ne navodi, više je nego jasno da su „Osnovi geopolitike“ odgovor na poznati i tada popularni ogled američkog teoretičara Bžežinskog „Velika šahovska tabla“ u kojem se ovaj autor otvoreno zalagao za konfederalizaciju Rusije i njenu podelu na više regiona koje navodno „sputava teška birokratska ruka Moskve“. „Osnovi geopolitike“ u prvom delu su pregled najznačajnijih geopolitičkih teorija nastalih krajem 19. i početkom 20. veka. Reč je o kratkim analizama teorija zapadnih mislilaca poput Racela, Kjelena, Mekindera, „francuskih posibilista“, Haushofera, Spajkmana i Mehena, ali i ruskih evroazijaca Savickog i Leontjeva. Naravno, posebnu pažnju čitaoca privlači kritička analiza Mekinderove „Geografske ose istorije“ i njegovog poimanja Rusije kao „Hartlenda – središnje zemlje“ oko koje se vrti osovina svetske istorije.

  „Osnovi geopolitike“ su privikli veliku pažnju i na Zapadu, prvenstveno zbog analize praktičnih geopolitičkih pitanja sa kojima se Rusija suočila neposredno po razaranju Sovjetskog Saveza. Suština Duginovog „novog evroazijstva“ je u praktičnoj primeni načela „misliti prostorno“. To podrazumeva radikalan otklon u odnosu na dotadašnje forme ruske državnosti. Na primerima kritike državnosti u vreme carske Rusije ili Sovjetskog Saveza, Dugin gradi strategiju Rusije u 21. veku koja je zasnovana na ideji „evroazijske imperije“, što podrazumeva odbacivanje „ruskog nacionalizma“ i dijalog sa drugim civilizacijama ukorenjenim na evroazijskom tlu. Zbog toga je Rusija kao najvažnija država Evroazije u obavezi da integriše ceo kontinent, koristeći se onim činiocima koji su joj na raspolaganju. Sa ove distance posebno su zanimljiva tadašnja Duginova zapažanja o situaciji u državama na postsovjetskom prostoru, posebno u Ukrajini koja se od 2014. godine pretvorila u područje nepomirljivog sudara dva različita geopolitička koncepta (atlantističkog i evroazijskog), a gotovo proročki deluju ondašnje analize o procesima u islamskom svetu čije se unutrašnje protivrečnosti odavno koriste u jednoj suptilnoj geopolitičkoj bici za ovladavanje naftnim i gasnim resursima u regionu Bliskog istoka. Kada je 1997. godine objavio „Osnove geopolitike“, Dugin je kritički ocenjivao ulogu Kine u svetskoj politici, posebno njen strateški savez sa zapadnim atlantistima. Zanimljivo je da je Dugin još tada uočavao postojanje „dve Kine“, i to one kontinentalne, koja naseljava unutrašnjost ove zemlje, i pomorske koja je od sedamdesetih godina uključena u razne mondijalističke nadnacionalne strukture, poput Trilaterale. Kao pristalica saveza sa „tradicionalističkim islamom“, Dugin se u „Osnovama“ otvoreno zalagao za dezintegraciju Kine i podršku muslimanskom ujgurskom separatističkom pokretu u provinciji Sinkjang, ali je u nekim kasnijim radovima odustao od ove ideje.

   U Duginovim radovima posebno mesto zauzima analiza složenih dešavanja u islamskom svetu. Ona je podstaknuta prvenstveno tragičnim događajima u Rusiji i nizom terorističkih napada koje su organizovali „radikalni islamisti“ (situacija u Čečeniji, Dagestanu, tragedija u Beslanu, moskovskom pozorištu i dr). Posle događaja od 11. septembra u SAD-u, tema „radikalnog islamizma“ dobija svetsko geopolitičko značenje. Duginova osnovna teza je da se islamski svet ne može posmatrati jednoznačno, kao i da je pojava „radikalnog islamizma“ posledica komplikovanih društvenih činilaca koji oblikuju islamski civilizacijski areal. Dugin je u svojim radovima iskazivao izvesno razumevanje za jačanje verskog fundamentalizma u islamskom svetu, ali je u isto vreme pravio suštinsku razliku između šiitskog tradicionalističkog islama i njegovog uspona u Iranu, od radikalnih sunitskih sektaških pravaca (vehabizma i salafizma) koji svojom primitivnom verskom interpretacijom postaju „manipulativno sredstvo u rukama atlantističke geostrategije“. Tim povodom Dugin je organizovao i međunarodnu konferenciju pod naslovom „Pretnja islama, pretnje islamu“ na kojoj su govorili istaknuti pravoslavni i muslimanski filozofi, a koji su postigli saglasnost o potrebi „dijaloga između pravoslavlja i islama“ nasuprot projektovanom „sudaru civilizacija“ koji je sadržan u ključnim strateškim dokumentima SAD-a kao vodeće sile atlantizma. Zanimljivo je da su učesnici konferencije uočili da na jednom dubljem metafizičkom planu postoji niz sličnosti u interpretacijima verskog učenja raznih protestantskih denominacija u SAD-u (kvekeri, mormoni) i različitih islamskih pokreta (Al kaida, talibani, salafisti), a koji se prvenstveno odnosi na rigidno tumačenje verskog učenja i javno ispoljavanje izrazito netolerantnog odnosa prema drugačijim ispovedanjima svoje vere. Na praktičnom političkom planu odjeci ove konferencije bili su izuzetno veliki, i oni su posebno došli do izražaja tokom rešavanja komplikovane situacije na Kavkazu, a i prilikom ruske vojne intervencije avgusta 2008. godine u Abhaziji i Južnoj Osetiji.

Posle ostavke Borisa Jeljcina (1999) i dolaska Vladimira Putina na vlast, Dugin je zauzeo poziciju koja je sasvim suprotna u odnosu na devedesete godine prošlog veka. Najpre je promenio odnos prema KGB – u koji je postao „patriotska organizacija“, a u prvim Putinovim potezima uočio otklon od politike „vesternizacije“ koja je sprovođena u jeljcinovsko vreme. Do 2004. godine objavio je dela: „Filozofija tradicionalizma“, „Osnove evroazijstva“, „Apsolutna domovina“, „Evroazijski put“, „Ruska stvar“, „Geopolitika terorizma“ i dr. U međuvremenu je stekao status neformalnog Putinovog savetnika za geopolitiku, a sve više se angažovao i na međunarodnoj promociji evroazijskog pokreta. Posle serije „obojenih revolucija“ na postsovjetskom prostoru (Gruzija, Kirgistan, Ukrajina), osnivao je filijale evroazijskog pokreta koje su promovisale „alternativni model multipolarne globalizacije“. Aleksandar Geljevič se posle 2008. godine naročito bavio promocijom koncepta „Evroazijske ekonomske zajednice“ s naglaskom na potrebu uključivanja Turske u proces reintegracije „Velikog kopna“. Duginovi stavovi o Evroaziji izazvali su veliko zanimanje u turskim vojnim strukturama, koje po svemu sudeći nisu podržavale Davutogluovu koncepciju „strategijske dubine“ kao jedne vrste ideološkog amalgama nacionalizma i islamizma, a kasnije su i došle do izražaja u turskoj politici približavanja Rusiji posle neupelog puča u leto 2016. godine.

   Dugin je 2008. godine imenovan za profesora sociologije na „Lomonosovu“, a već naredne godine za šefa Katedre za međunarodne odnose. U to vreme pažnju čitalačke publike privikle su dve knjige: „Geopolitika postmoderne“ i „Četvrta politička teorija“. „Geopolitika postmoderne“ bila je neka vrsta odgovora na doktrinu „mrežnocentričnog rata“ koju širom sveta promovišu SAD. Dugin je u ovoj knjizi promovisao stav o tome da je nastala „nova geopolitička realnost kao posledica američke globalne hegemonije“ koja je promenila način života i određenje onoga što nazivamo državom, nacijom ili teritorijom. Pod uticajem ubrzanih društvenih promena atlantizam i kontinentalizam, nisu samo geografski, već i ideološki i kulturološki pojmovi. Na taj način nastaje nova „geopolitika postmoderne“ čija je osnovna karakteristika, ne toliko direktno nametanje atlantističkog modela civilizacije nezapadnim narodima, koliko usmeravanje tuđeg kulturno-civilizacijskog obrasca u određenom pravcu koji pogoduje silama atlantizma.

    Zanimljivo je Duginovo objašnjenje mrežnocentrične teorija rata. Ono je zasnovano na fundamentalnoj podeli ciklusa ljudske istorije na agrarnu, industrijsku i informacionu. Svakom od ovih ciklusa, strogo odgovaraju sociološki pojmovi predmoderne, moderne i postmoderne. Teorija mrežnih ratova, predstavlja model vojne strategije u uslovima postmoderne. Ključni činilac za čitavu teoriju postmodernih ratova je pojam „mreže”, a smisao mrežnog ratovanja je „razmena informacija”, odnosno maksimalno širenje oblika proizvođenja informacija, pristupa informacijama, njihove raspodele i povratne veze. Ovako posmatrana „mreža je novi informacioni prostor ratovanja“ u kojem se odigravaju strateške operacije, obaveštajnog i vojnog karaktera, a takođe i njihova diplomatska, ekonomska i tehnička podrška. Borbene jedinice, sistem veza, informaciona podrška operaciji, oblikovanje javnog mnjenja, diplomatski potezi, socijalni procesi, obaveštajna i kontraobaveštajna služba, etnopsihologija, religiozna i kolektivna psihologija, ekonomska podrška, akademska nauka, tehničke inovacije, sve se to posmatra kao objedinjena celina unutar čijih sastavnih elemenata se mora vršiti neprekidna razmena informacija. Centralni zadatak vođenja svih mrežnih ratova predstavlja izvođenje „Operacije baznih efekata“ koja se definiše kao „sveukupnost radnji usmerenih na formiranje modela ponašanja prijatelja, neutralnih snaga i neprijatelja u situaciji mira, krize i ratova”. „Operacija baznih efekata“ je nastojanje da se u uslovima postmoderne uspostavi planetarna diktatura po američkom modelu, uz napomenu da je osnovna karakteristika novog ratnog modela njegov totalni karakter. Rat po obrascu postmoderne, to je totalna kontrola istorijskog procesa – naglašava Dugin.

    „Četvrta politička teorija“ objavljena 2009. godine bavi se daljim usavršavanjem doktrine evroazijstva koja podrazumeva „napuštanje liberalizma, kao i svih njegovih podvrsta komunizma i fašizma“. Pažnju čitalaca svakako privlači Duginov stav o liberalizmu, komunizmu i fašizmu „kao produktima moderne“, ali i ideologijama koje su u svom osnovu bogoboračkog karaktera. Zato se evroazijska doktrina i njen „multipolarni“ model moraju bitno razlikovati u odnosu na model zapadne „unipolarne“ globalizacije, tj. evroazijstvo mora da počiva na modelu „saradnje, a ne potčinjavanja različitih naroda, kultura i civilizacija“.

   Za nas sa ovih prostora posebno su zanimljivi Duginovi stavovi o geopolitičkom karakteru jugoslovenske krize. Aleksandar Geljevič je uravnoteženi posmatrač ovdašnjih događaja za kojeg je Balkan „pupak sveta“ (izjava data neposredno po proglašenju tzv. nezavisnosti Kosova). Tokom više poseta Srbiji, Dugin je oštro kritikovao ponašanje ruske diplomatije tokom devedesetih, a agresiju NATO 1999. godine okarakterisao je kao tragediju. U radovima posvećenim analizi dešavanja na postjugoslovenskom prostoru ukazivao je na „egoistički karakter mikrodržava“, posebno Hrvatske, koja ukoliko teži izgradnji „Srednje Evrope“ mora biti „elastičan politički subjekt“. Za Dugina nikada nije bilo dileme da su pravoslavni Srbi jedini iskreni saveznik Rusa na Balkanu.

    U nedavnom intervjuu u „Politici“ govorio je da Srbija ima šansu da sačuva teritorijalnu celovitost samo u savezu sa Rusijom, i predložio da naša zemlja bude primljena u Evroazijsku uniju i ODKB jer tada „problem Kosova postaje i problem Rusije“. Dugin je istakao i da su posle intervencije u Siriji svi shvatili da Putin svoje prijatelje „ne izdaje“, uz napomenu „da će brzo doći trenutak kada će Srbija moći da načini izbor i dobije od Rusije sasvim drugačiji odgovor nego što ga je dobijala do sada. Taj horizont se nazire. Uvek sam prisutan tamo gde se okončava atlantizam i počinje evroazijstvo. Dolazi vreme da se načini izbor.“, zaključio je Aleksandar Geljevič koji je do nedavno bio član savetodavnog odbora trenutno prvog ruskog obaveštajca Sergeja Nariškina. Ovome dodajmo da je od maja 2015. godine, zbog događaja u Ukrajini, Aleksandar Dugin na spisku lica kojima je zabranjen ulazak u SAD.

Literatura:

Aleksandar Dugin, Osnovi geopolitike, I – II , Ekopres, Zrenjanin 2004;

Aleksandar Dugin, Konspirologija, Logos, Beograd 2008;

Aleksandar Dugin, Metafizika blage vesti, Logos, Beograd 2011;

Aleksandar Dugin, Četvrta politička teorija, MIR Pablišing, Beograd 2013.