Autorka: dr Aleksandra Kolaković
Povezanost Francuske i dinastije Karađorđević, a posebno kraljeva Petra i Aleksandra Karađorđevića, često je potencirana u široj javnosti. Kako je kralj Petar učestvovao u Francusko-pruskom ratu 1870/71. godine i branio zemlju svog obrazovanja, koje je stekao na prestižnoj vojnoj školi Sen Sir, evocira se na prigodnim manifestacijama i prilikom susreta zvaničnika dve države. Ipak, potrebno je istaći da je zaboravljeno kako su i drugi Karađorđevići imali poseban odnos prema Francuskoj. Jedna od tih ličnosti je Božidar Karađorđević, o čijem životu se, kao i o većini tzv. nevladajućih Karađorđevića, malo zna i govori u javnosti, a deo je istorije francusko-srpskih odnosa. Obeležavanje 160 godina od njegovog rođenja prilika je da se još jednom progovori o njegovoj orginalnoj i neobičnoj umetničkoj ličnosti i povezanosti sa Francuskom.
Kada je 2012. godine izdavačka kuća CLIO publikovala knjigu Božid’art, koju je napisao Stevan K. Pavlović, nekadašnji predavač istorije Balkana na Univerzitetu u Sautemptonu, kao i gostujući predavač brojnih evropskih univerziteta, već u najavi istaknuto je da je reč o jednom od zaboravljenih Karađorđevića, a koji je za vreme svog života bio poznat u Parizu. I zaista, ako se konsultuju enciklopedije i leksikoni o ličnostima toga doba, ime Božidara Karađorđevića – princa koji je odabrao da bude umetnik, nije retkost. Prisutne su i kontradiktorne informacije o životu ovog Karađorđevića, koji je imao nadimak Bijou d’Art, a koji je igra reči na osnovu imena. Sve ovo podstiče na potrebu da se o Božidaru Karađorđeviću i njegovim vezama sa Francuskom više piše i priča.
Knez Božidar Karađorđević rođen je 11. janaura 1862. godine, kao drugi sin kneza Đorđa Karađorđevića i njegove žene Sarke (Sare) Anastasijević, kćeri Miše Anastasijevića. Imao je starijeg brata Aleksija. Deda mu je bio knez Aleksa, najstariji sin Karađorđa Petrovića, osnivača dinastije Karađorđevića i vođe Prvog srpskog ustanka. Porodica Karađorđević je nakon što je knez Aleksandar Karađorđević zbačen sa prestola 1858. godine živela van Kneževine Srbije na čijem čelu su bili Obrenovići. Iz Rumunije preko Beča, austrijskih banja i Švajcarske, nakon skoro godinu dana stižu do Pariza 1869. godine. Stoga je i knez Božidar većinu svog života proveo u Francuskoj. Život u Francuskoj, u kojoj se tokom druge polovine 19. veka i na početku 20. veka vodio dinamičan umetnički i kulturni život, uticao je da ovaj Karađorđević ne sniva o vlasti, već da se prepusti duhu vremena tzv. lepe epohe, umetnosti, književnosti i pisanoj reči.
O detinjstvu Božidara Karađorđevića se malo zna. Stevan K. Pavlović piše da je zajedno sa porodicom od početka 1869. godine živeo na Jelisejskim poljima br. 91. Porodica je veoma brzo živeći u centru političkog i kulturnog života francuske prestonice, koja se tih godina, kao i država, preobražavala prelazeći iz monarhije u republiku, postala deo visokog društva. Božidar je tako imao priliku da se kao dečak upozna i sa Lamartinom, koji je u svojim Putovanjima na Istok pisao o prvom Karađorđeviću. Istovremeno, u ovom periodu suočio se i sa traumom gubitka sestre, što je uticalo da bude povučen i zaljubljenik u knjige. Božidarevi roditelji su se često selili tako da je još u ovom ranom dobu menjao mesta, gradove i države, obišao veći deo Evrope što je podstaklo razvoj njegovog avanturističkog duha u odraslom dobu. Od Berlinskog kongresa nastanili su se u Parizu, gde su se porodično družili sa ruskom porodicom Baškircev, čija je kći Marija kao mlada talentovana slikarka radila u prestižnoj Akademiji Žilijan.
Nakon što je završio Licej Luja Velikog, Božidar se upisao na Pravni fakultet u Parizu, koji je kasnije i završio. Ipak, njegova sklonost ka umetnosti uticala je da uporedo razvija i svoj talenat. Snažan doživljaj umetničkog postao je kasnije i njegov način života. Išao je na časove slikanja i gravire, posećivao Rolov atelje i pratio rad Akademije Žilijan. Zajedno sa bratom družio se sa sinom Sare Bernar, pratio pariska pozorišta, pomagao Mariji Baškircev, koja je polako izrastala u primećenu slikarku. Kroz prijateljstva sa Marijom Biškircev i Sarom Bernar, inteligentan i obrazovan Božidar Karađorđević, kako ga je i sama Marija u svom dnevniku ocenila, ulazi u poznanstva, kasnije prijateljstva sa poznatim ličnostima.
Božidar Karađorđević je govorio nekoliko jezika, prevodio, držao časove pevanja i crtanja. Radio je i kao novinar, likovni kritičar i saradnik stručnih časopisa, specijalizovanih izdanja i enciklopedija. Prevodio je Tolstoja i Mora Jokaja, mađarskog dramaturga. NJegovi tekstovi publikovani su u najaktuelnijim i najtiražnijim francuskim časopisima epohe, kao što su Le Figaro i La Revue de Paris. Za Encikopediju Britanika (11 izdanje, III tom) napisao je biografiju svoje prijateljice Marije Baškirceve. O tome kako je mlada i talentovana umetnica preminula sa samo 25 godina pisao je i povodom dvadesetogodišnjice njene smrti 1904. godine, čime je negujući uspomene održavao i sećanje na njeno delo. Pisao je za pariske listove i o krunisanju svog rođaka kralja Petra I Karađorđevića (A Belgrade, Impression d’un témoin, Le Figaro, 25. 9. 1904), ali i o izložbama i slikarskim salonima srpskih i južnoslovenskih umetnika (Prva jugoslovenska izložba 1904). U zrelom dobu bavio se dizajnom i dekoracijom, uradio palete i medalje za Pariski atelje. Prva izložba slika, ilustracija, akvarela, kao i dizajnerskog nakita Božidara Karađorđevića organizovana je u Beogradu 1908. godine.
Duh boemskog, stvaralačkog i umetničkog Montmartra oblikovao je Božidara Karađorđevića. Na tom prostoru upoznao se sa ličnostima koji su obeležile život Pariza u „lepoj epohi“. Pored Sare Bernar, između ostalih drugovao je sa Anrijem de Tuluz Lotrekom, Hugom Volfom, Žilijet Adam, Židit Gotje i Pjerom Lotijem. Kao uspomena na vreme koje je provodio sa Lotijem ostala je, pored prepiske i zanimljiva fotografija Božidara Karađorđevića, kao sultana na Lotijevoj arapskoj zabavi 1889. godine. Sve što je naučio svetskim umetničkim krugovima preneo je u svoja dela, kao što su akvareli Nepoznati pejzaž, Orijentalni pejzaž, Kapela u Francuskoj, Prizor iz Mostara, Prizor iz Venecije ili Vodopad u Švedskoj. U ovim i ostalim delima Božidara Karađorđevića utisnuta su i njegova putovanja od Svete Gore do Berlina, koje je fantastično i nadahnuto opisao Stevan K. Pavlović, posebno naglasivši da su ta putovanja uticala da se Božidar Karađorđević upozna sa idejom jugoslovenstva i postane „osetljiv na sve ono što objedinjuje Južne Slovene rasejane po raznim državama“. Ko je bolje od jednog umetnika i pripadnika loze Karađorđević u pariskim salonima mogao da objasni život Slovena pritisnutih od strane velikih država i njihovu borbu za svoju nezavisnu i zajedničku budućnost? Uostalom, možda je bilo i boljih stučnjaka za pitanja Slovena u Habzburškoj monarihiji, kao i onih na prostoru „Evropske Turske“, kako su Francuzi nazivali evropske posede Osmanskog carstva, ali verujemo da niko nije mogao na prelazu dva veka da stekne toliku pažnju i naklonost slušaoca, posebno ako imamo u vidu da postoje svedočanstva da je znao i da uđe u ozbiljne debate i sa svojim bliskim prijateljem Lotijem.
Pored umetnosti, uživao je na putovanjima. Sa putovanja slao je tekstove koji su objavljivani u štampi, a pisao je i knjige. Posebno je važno njegovo putovanje u Indiju gde je obišao 38 gradova. Francuski čitaoci su zahvaljujući Božidaru Karađorđeviću stekli znanja ne samo o Srbiji, već i predstave o delekim predelima i njihovim žiteljima. I danas je interesantna njegova knjiga o narodu Indije, njihovoj veri i tradicionalnim ceremonijama, kao i o pejzažu, klimi i građevinama. Interesovanja za umetnost odvela su ga u Minhen, Drezden i Berlin, kao i na putovanja po Italiji. Ipak, uvek se vraćao u Pariz, doživljavajući Francusku kao svoju. Kao francuski vojnik borio se u pohodu na Tonkin, zbog čega je odlikovan Legijom časti. Ipak, nije Božidar Karađorđević zaboravio ni Srbiju. Zalagao se za emancipaciju Slovena, posebno Srba, kao i Rumuna pod vlašću velikih imperija.
Božidar Karađorđević je preminuo 2. aprila 1908. godine u Versaju, a sahranjen je na groblju Per Lašez u Parizu. Saloni i umetnički krugovi su ostali bez svestranog umetnika, brojni poznati pisci, slikari i muzičari bez prijatelja i dinastija Karađorđevića bez najpoznatijeg i najevropskijeg među njima. Prožet duhom epohe u kojoj je živeo ostavio je bitan trag u francuskom i evropskom društvu. Iako nije planski radio na razvijanju francusko-srpskih veza, vrednošću koju poseduje njegov rad, nesvesno je doprineo trajnoj povezanosti. Delo Božidara Karađorđevića, koji je pored umetničkog rada bio i novinar, utkano je u istoriju evropske kulture na prelazu dva veka. Beleške o Indiji (Notes sur l’Inde, 1899), koje obuhvataju 182 strane teksta i potpisane su umetničkim monogramom B.K, danas se čuvaju u Victoria and Albert Museum. U ovom londonskom muzeju nalaze se i umetnički predmeti Božidara Karađorđevića, kao što su na primer šest kašika, tri noža za hartiju i igla za kravatu. Nakon smrti Božidara Karađorđevića publikovano je njegovo delo La vie multiple, Nouvelles posthumes (Editions de la Revue mondiale, Paris, 1921).
Za sve one koje je ovaj tekst o Božidaru Karađorđeviću zainteresovao, evo još nekoliko informacija: Mr Lidija Jakšić (kao autor) i prof. dr Jelena Todorović, pripremile su 2015. godine izložbu U traganju za tišinom o Božidaru Karađorđeviću. Uspele su da od zaborava otrgnu delo i ličnost Božidara Karađorđevića tako što su javnosti prvi put predstavljeni svi segmenti njegovog rada i života. Izložbu su pratila predavanja i stručna vođenja tokom kojih se moglo spoznati da je delo Božidara Karađorđevića ne samo važan segment francusko-srpskih odnosa, već i srpske i evropske kulturne istorije. Božidarevi akvareli i ulja na platnu koje je kneginja Darija Karađorđević, supruga njegovog brata Aleksija poklonila Muzeju kneza Pavla, čuvaju se u Narodnom muzeju u Beogradu. Lična biblioteka Božidara Karađorđevića je na osnovu poklona kneginje Sarke Karađorđević, sada deo Univerzitetske biblioteke „Svetozar Marković“ u Beogradu. Ako vas je ovaj esej zainteresovao kako je izgledao Božidar Karađorđević, njegov portret, rad Marije Baškircev, potražite u zbirci Narodnog muzeja u Beogradu. Biće to još jedan korak ka nezaboravu njegove umetnosti i uloge u mnogostrukim kulturnim vezama Francuske i Srbije.
Ostavi komentar