Dosije BURI

Autor: Danilo Koprivica, politikolog

„Dosije BURI“,  dvadeset prvo  je predavanje iz serijala Suočavanje sa prošlošću

https://www.youtube.com/watch?v=RPCtU_tj5eQ&t=211s

————————————–

Ovo je priča o pokušaju evropskih, pretežno holandskih doseljenika, da organizuju život u samostalnim republikanskim državama na tlu današnje JAR. Ali i priča o dvostrukim standardima i o skrivenim namerama, posvećena danas malo poznatom sukobu Britanske imperije i Bura ili Afrikanera, kako se danas češće nazivaju potomci evropskih  protestantskih kolonista.

Priča o koncentracionim logorima za belce i o aparthejdu za crnce.

Slobodarskog duha i tradicije, Buri su osnovali republikanske države koje su počivale na ogoljenom robovlasništvu, za čije ukidanje su se zalagali Britanci i po cenu rata. Ali iza britanskih pretnji ratom zbog robovlasništva, skrivale su se i njihove mnogo lukrativnije namere za preuzimanjem novootvorenih, izuzetno bogatih rudnika dijamanata i zlata.

Posebnu pažnju posvetićemo samom kraju Drugog Bursko-Britanskog rata (1899-1902) i primeni britanske taktike spaljene zemlje, kao i formiranju koncentracionih logora, u kojima je usled totalne britanske nebrige smrt našlo oko 28.000 Burskih žena i dece i oko 20.000 crnaca.

AFRIČKI PODSETNIK

Pričali smo o Slobodnoj državi Kongo i jednom baš strašnom (belgijskom) kralju – Leopoldu Drugom.

O nemačkoj prevari od 7 milja i nesumnjivom genocidu nad plemenima Nama i Herero u Nemačkoj jugozapadnoj Africi.

O italijanskom zasipanju Etiopije i Libije otrovnim gasom iperitom i o krvavom masakru u Adis Abebi.

O surovom ratu u Francuskom Alžiru i o prinudnom raseljavanju i stradanju desetina hiljada Libijaca od strane italijanskih fašista. I na kraju, o totalnom satanizovanju jednog zaista kontraverznog lidera, ali takvom satanizovanju da je u potpunosti potisnuta istina  da je Libija pod Gadafijem bila ubedljivo prva zemlja Afrike prema indeksu humanog razvoja.

Uvek su agresori bili beli Evropljani, a žrtve autohtoni obojeni narodi i države. Uvek je uz agresiju vezivana reč borba za ljudska prava i civilizacijski napredak, a mislilo se na deobu afričkog plena.

Ali danas prvi put govorimo o međusobnom ratu Evropljana na crnom kontinentu. Jednako surovom kao da nisu pripadali istoj rasi i istoj religiji. Za razliku od pozitivne društveno-istorijske uloge u Kongu i u Etiopiji, Britanija je prema Burima bila sistematično surova.

Ako ste već sada na strani Bura, siti Britanske imperijalne dominacije, predlažem da još malo sačekate i o svemu se, makar malo bolje upoznate.

KO SU BURI

Buri su holandski, flamanski i frizijski kalvinisti, kao i francuski hugenoti i nemački protestanti. Prvi doseljenici su bili plaćenici Holandske istočno-indijske kompanije (VOC), koji su naseljeni u koloniji Kaap 1652.g. Pod pritiskom britanskog kolonijalizma, a naročito od aneksije kolonije 1806.g., Buri su se masovno selili prema unutrašnjosti – „Veliki put“ (Groot Trek).

————————————————————-

FLAMANCI (Flandrijci) su stanovnici Severo-zapadnog dela Belgije. Germanskog su porekla. Govore flamansko-holandskim. U domovini, većinom su katolici.

FRIZIJCI su nemačka etnička grupa, zasebnog jezika, koja živi na tlu Frizije, koja se danas nalazi u posebnom statusu u okviru Nemačke i Holandije.

HUGENOTI su francuski protestanti, francuski Kalvinsti.

LUTERANI, nemački protestanti su  sledbenici učenja reformiste Martina Lutera.

————————————————————-

Krajem 19. v. Buri su vodili dva rata protiv britanske invazije, nakon kojih je nastala njihova brojnija dijaspora  u Patagoniji, Meksiku i Teksasu.

Burska tradicija i protestantski fundamentalizam su bili glavni oslonci aparthejda, sistema rasne segregacije.

Danas se Burima nazivaju pretežno potomci onih pionira, koji su prevalili Veliki put, dok se ljudi istog korena koji su ostali u današnjem Kejpu, nazivaju Afrikaneri.

NASTANAK I NESTANAK BURSKIH DRŽAVA

Po britanskoj aneksiji 1806. g., u Kaapu je uvedeno britansko pravo, izjednačeni su belci i slobodni crnci. Ubrzo je ukinuto ropstvo, ali i holandski jezik kao službeni, te je kasnije nazvan afrikans. Do aneksije je došlo nakon uspostavljanja Batavijske republike na tlu Holandije i njenog vazalnog i savezničkog statusa u odnosu na Francusku. Ušavši u rat sa Britanijom, nakon poraza u bici kod Kamperdojna (1797),  Holandija  je ostala bez moćne flote i bez najvećeg dela svoje velike imperije.

Tražeći način da organizuju društveni život prema svojim načelima, Buri su po aneksiji Kaapa, sve više i sve češće slali ekspedicije prema istočnoj obali i prema unutrašnjosti zemlje. Tako je došlo do sukoba sa narodom Matabele, koje su Buri porazili Matabele (1837), otpočinjući saradnju sa Zulu kraljevstvom. Burska predvodnica 1837. g. sklapa dogovor sa Dinganom koji ih već sutradan na prevaru ubija i u narednom periodu napada, pobeđujući Bure ali i malobrojne Britance koji su stali na njihovu stranu. Sukob Bura i Zulu naroda se završava Bitkom kod Krvave reke (1838) u kojoj Zulu bivaju teško poraženi a nakon sukoba sa Britancima 1879. g. i unutrašnjih sukoba uz britansku podršku, Zululend je anektiran 1887. g.

Pobedom nad autohtonim narodima, Buri su dobili priliku zbog koje su i došli u ovaj deo Južne Afrike. Britanci su ih puštali da organizuju život da bi potom postavljajući nemoguće uslove, zapravo otpočinjali aneksiju novih Burskih teritorija. Britanci su davajući povremene koncesije, zapravo koristili Bure za manipulaciju u sukobima sa lokalnim domorodačkim narodima, pojavljujući se povremeno, kao čas njihovi a čas kao domorodački zaštitnici i borci za ljudska prava.

Tako su nastale tri nezavisne Burske republike:

Republika Natal(ia)  je osnovana  1839. g. da bi već 1843. g. bila anektirana od strane Britanaca, koji su sve vreme držali luku Port Natal (Durban).

Slobodna država Oranje, osnovana je 1854. g. nakon britanskog povlačenja zbog sukoba sa domorocima i odricanja od suvereniteta u Blumfontejnu. Izvršnu vlast je vršio predsednik, a zakonodavnu „Volksrad“,  parlament u koji su mogli ući samo belci. Država je bila začetnik i izraziti pobornik rasne segregacije, iako je nastala, baš kao i Transval, sa obećanjem da će ropstvo biti ukinuto. Prestala je da postoji nakon Drugog Bursko-britanskog rata 1902. g.

Južnoafrička republika (ZAR), poznatija kao Republika Transval, bila je nezavisna od 1857. do 1877. g., te ponovno, od 1881. g. do 1900. g. Glavni grad je bila Pretorija, osnovana 1855. g. Nakon otkrića zlata, Britanija je proglasila njenu aneksiju na koju je odgovoreno pobunom i pobedom kod brda Madžuba (1877-1881). Tom Burskom pobedom je završen Prvi rat, pa je potvrđeno  Britansko priznanje nezavisnosti ZAR. Tokom Drugog rata, 1900. g. ZAR je prestala da postoji.

DRUGI BURSKO-BRITANSKI  RAT

Stvarni razlog za vođenje drugog rata je bilo pronalaženje tada najvećih rezervi zlata na svetu, a  tadašnji svetski monetarni sistem je počivao na britanskoj funti. Rat je Britaniju koštao preko 200 mil. funti. Povod je tražen u nedostatku političkih prava britanskih naseljenika u Transvalu i ljudskih prava obojenih stanovnika. Buri su inicirali pregovore, nudeći ustupke ali su u dva navrata bili odbijeni. Kada su na njihovim granicama počele da se gomilaju britanske trupe, prvi su otpočeli napad 11. 10. 1899. g.

Rat je vođen između 500.000 britanskih i 88.000 Burskih boraca. Sukobi su iza sebe ostavili 100.000 poginulih, od toga  20.000 britanskih i 14.000 Burskih vojnika.

Nakon početnih Burskih uspeha, 1900. g. Britanci su ipak ušli u Pretoriju i Blumfontejn ali je agresivna Burska gerilska borba nastavljena sve do 1902. g., kada je prevagnula struja koja se zalagala za postizanje mira.

Tokom ove faze borbi, Britanci su primenjivali taktiku „spaljene zemlje“, rušeći farme Bura i domorodaca i odvodeći žene i decu u logore, kojih je bilo trideset i jedan. U njima su vladali fatalni uslovi, bolest i glad, zbog čega je umrlo 28.000 Bura, pretežno žena i dece i oko 20.000 crnaca. Ovo je izazvalo užasavanje većeg dela Evrope, pa i jednog dela javnog mnjenja u samoj  Britaniji. Britanija je optuživana za neviđenu gramzivost i pohlepu u najvišim evropskim krugovima.

——————————————————————

PRVI KONC-LOGOR

Britanci zamalo nisu bili prvi u modernom dobu koji su koristili sistem koncentracionih logora.

Španski general Valeriano Vejler primenio je, tokom Trećeg rata za nezavisnost, sličan sistem ali u još većem obimu, da bi srušio pobunu na Kubi 1896 g., izazvavši smrt oko 100.000 ljudi.

Vlasti Sjedinjenih Država takođe su osnovale koncentracione logore za suzbijanje pobune na Filipinima, početkom 1899. g.

———————————————————————-

Tokom rata Britanci su obećavali da će u zamenu za podršku ili neutralnost, crni Afrikanci biti nagrađeni političkim pravima nakon rata. Međutim, mirovnim sporazumom iz Vereniginga, crni stanovnici Južnoafričke Unije su potpuno isključeni iz političkog života, a Britanci i Buri su zajednički obezbedili vlast bele manjine u novoformiranoj Uniji.

VELIKI PUT DO APARTHEJDA

Proslava jednog veka Velikog puta, tokom tridesetih godina prošlog veka, igrala je glavnu ulogu u rastu Afrikanerskog nacionalizma. Ponovljen je Veliki put, koji su prešli pioniri, a završne manifestacije su održane kod Krvave reke i u Pretoriji, pred oko 100.000 ljudi. Buđenje  Afrikanerskog nacionalizma bio je značajan razlog pobede Nacionalne stranke na izborima 1948. g.

Time su se stekli i formalni uslovi, da se sprovede program aparthejda, začet u Burskim republikama jedan vek ranije.

Zakonom o ujedinjenju 1910. g. spojene su četiri kolonije (Rt Dobre Nade, Natal, Slobodna Država Oranje i Transval), a 1913. g. donet je zakon kojim se Afrikancima uskraćuje pravo na posed i naseljavanje na 88% postojeće zemlje. 1949. g. donet je zakon koji je zabranjivao mešovite brakove a 1950. g. i zakon po kojem je bela osoba krivično odgovarala ukoliko bi imala seksualne odnose sa drugom rasom.

Završno uvođenje politike aparthejda je omogućeno pomoću Zakona o popisu stanovništva iz 1950. g. kojim je stanovništvo razvrstano na belce, crnce, Indijce i mulate (obojene).

Jedino belci su imali puna politička prava. Pojedine grupe domorodaca su imali pravo glasa ali su za svoje predstavnike mogli da izaberu samo belce. Svaki obojeni stanovnik prosečno je hapšen jednom godišnje, nepismen je bio svaki drugi, svaki peti je bio bez zaposlenja, svaki drugi crni dečak je umirao pre svoje desete godine. Celokupan sistem je počivao na mnoštvu dozvola, čije bi neposedovanje bilo dovoljan razlog za hapšenje i kažnjavanje, uključujući i bičevanje. Zakoni o zemlji iz 1954/55. g. su ne-belcima zabranili pristup u određene zone i ustanovljeni su Bantustani.

I Britanci i Buri, kao i Portugalci, su veći deo svog uspešnog prodora na jug Afrike ostvarili međusobno sukobljavajući inače suprotstavljene lokalne narode. U vreme kolonijalnih uprava, s manjim varijacijama u pristupu, glavni cilj je ipak bio bespoštedna pljačka prirodnih i ljudskih resursa.