Ruralni turizam u pojedinim zemljama – primeri dobre prakse

Autor: dr Dunja Demirović

Razvoj turizma u ruralnim krajevima Evrope (posebno u Francuskoj, Italiji, Austriji, Velikoj Britaniji) imao je i ima za cilj da doprinese održavanju i jačanju poljoprivredne proizvodnje kroz nove smernice razvoja poljoprivrede i šumarstva, stvaranje uslova za direktno/indirektno zapošljavanje, smanjivanje posledica depopulacije ruralnih područja, zaštitu kulturnog i arhitektonskog nasleđa i zaštitu životne sredine.

U Evropi je registrovano preko 100.000 smeštajnih jedinica sa preko 1.3 miliona kreveta, što donosi prihod od oko 12 milijardi evra godišnje. Najveći broj seoskih domaćinstava koja se bave turizmom nalazi se u Austriji (8%), Francuskoj (6%), Irskoj i Nemačkoj (3%), dok u Italiji taj procenat iznosi svega 0.3%, ali su neke regije poput Toskane među najznačajnijim svetskim regijama poznatim po agroturizmu (Baćac, 2011).

Najpoznatiji primer korišćenja turizma u razvoju ruralnih područja jesu Alpi. U Austriji je preko 300 sela uključeno u turističku ponudu, što je omogućilo da Austrija koja je kontinentalna zemlja bez izlaska na more, ima prihod od sedam milijardi dolara od turizma. Turizam na selu u Velikoj Britaniji se vezuje za tzv. farmerske kuće. Irska je ponajviše uznapredovala u odnosu na ostale zemlje Evrope u ponudi ruralnog turizma, dok Španija ne zaostaje mnogo za Irskom. Ponuda je raznovrsna, od kurseva kulinarstva lokalne kuhinje, upoznavanja sa biljnim i životinjskim svetom, otkrivanja autentične ruralne kulture do učenja lokalnih zanata i praktičnih saveta koje turisti mogu da primenjuju ukoliko su iz sličnog podneblja (Pasinović, 2006).

Ruralni turizam u Austriji

Austrija je jedna od najpoznatijih zemalja u kojoj je ruralni turizam doprineo razvoju ruralnih područja. Sredinom XX veka, alpski prostor se počinje suočavati sa problemom depopulacije i zaostajanja u razvoju, a poljoprivreda nije mogla da prati razvojni trend komercijalne i industrijske poljoprivrede razvijenijih zemalja. Dnevno je oko 13 poljoprivrednih gazdinstava prestajalo sa radom, što je na godišnjem nivou iznosilo 5.000 gazdinstava. Kako bi se sprečili ovi negativni trendovi, austrijska vlada je donela odluku da se pokrene razvoj alternativnih, nepoljoprivrednih delatnosti, među kojima je ruralni turizam imao značajnu ulogu. Uvedene su državne olakšice i podsticaji, naročito za gazdinstva koja su se nalazila iznad 500 metara nadmorske visine (planinska područja) kako bi se sačuvala specifična alpska poljoprivredna proizvodnja, te je kroz ruralni turizam promovisana očuvana i izvorna tradicija ovih krajeva.

U Štajerskoj je 1972. godine osnovano prvo austrijsko udruženje seoskog turizma, a 1988. godine Ministarstvo poljoprivrede formiralo je „eko-socijalni smer“ za austrijsku poljoprivredu u okviru kojeg je razvijena detaljna strategija poslovanja austrijskih seljaka u vezi sa sektorom odmora na turističkom seoskom gazdinstvu. Nakon toga, 1991. godine formirana je Austrijska nacionalna federacija seoskog turizma (Uraub am Bauernhof) sa osam regionalnih (pokrajinskih) udruženja seoskog turizma kao članicama (Baćac, 2011).

Ruralni turizam u Austriji se razvija kako u planinskim regijama u kojima se nalaze poznati zimski ski centri, jezerskim oblastima, posebno u okolini Salcburga, tako i u ravničarskom panonskom delu Austrije, naročito u regiji Burgenland. Posebnim Zakonom su propisani minimalni uslovi koji se moraju ispuniti kako bi gazdinstvo/farma mogli dobiti registraciju za bavljenje seoskim turizmom. Ukupno 150 kriterijuma je podeljeno u sledeće celine:

–  kvalitet farme/gazdinstva – ocenjuje se položaj gazdinstva, proizvodnja na gazdinstvu, postojanje obradive površine, način odlaganja otpada;

–  kvalitet opremanja – ocenjuje se način uređenja unutrašnjih prostora namenjenih gostima: sobe, sanitarni čvorovi i toaleti, dnevni boravak, prostor za služenje hrane, štednja energije i slično;

–  kvalitet dodatnih usluga – ocenjuje se mogućnost usluživanja hrane u sobama, doživljaj farme od strane gosta, raznovrsnost i kvalitet rekreacijskih aktivnosti i sl.

Gazdinstva se obeležavaju cvetom margarete (2, 3 i 4 cveta), a gazdinstva (agropansioni) koja imaju kapacitet da prime više od 30 gostiju, označavaju se dodatno još i sa znakom kuće pored margarete.

S obzirom na specifičnost pružanja turističkih usluga, nacionalna federacija je tematski podelila gazdinstva na:

• organske farme/gazdinstva – vlasnici ovih farmi su posebno edukovani, te je organska proizvodnja postala način njihovog života. Da bi se bavili turizmom, vlasnici ovih farmi moraju da budu članovi i imaju sertifikat organske asocijacije. Turisti mogu detaljno da se upoznaju sa procesom organske proizvodnje, da spavaju na nameštaju od prirodnog materijala i konzumiraju hranu koja je gajena isključivo po principima organske proizvodnje;
• wellness farme/gazdinstva – turistima se nudi veliki broj različitih terapija i kupki kako bi poboljšali ili održali zdravlje i kondiciju. Nameštaj je napravljen isključivo od prirodnih materijala. Domaćini služe obroke (i vegeterijanske) napravljene od domaćih i organskih proizvoda, a turisti mogu da se informišu u brojnoj dostupnoj literaturi o zdravlju i pravilnoj ishrani;
• vinske farme/gazdinstva – najveći broj modernih vinskih farmi i tradicionalnih podruma se nalazi u regiji Burgenland, Štajerska i Donja Austrija. Turisti imaju priliku da šetaju kroz vinograde, nauče kako se orezuju čokoti i kako se bere grožđe u jesen. U večernjim satima se organizuje degustacija vina uz priču vlasnika;
• farme/gazdinstva za bebe i decu – ove farme imaju sertifikate o ispunjenosti svih uslova vezanih za bezbednost dece, a u potpunosti su opremljene – krevetac, stolice za hranjenje, monitori, dečiji pribori za jelo, prostorije za pripremu dečije hrane, pranje i peglanje veša. Deci su na raspolaganju dobro opremljena igrališta, domaće životinje koje mogu hraniti, branje cveća, igranje u kućicama na drvetu. Takođe, ove farme pružaju i niz popusta u ceni za decu;
• farme/gazdinstva sa organizovanim jahanjem – turisti imaju mogućnost da se brinu o konjima (da ih češljaju, kupaju, hrane), organizuju se časovi jahanja, a turisti koji imaju svoje konje mogu da ih smeste u posebne štale. Moguće je obići selo i okolinu na konju uz specijalizovanog vodiča;
• farme/gazdinstva prilagođena osobama s posebnim potrebama – farme poseduju prostrane dnevne boravke, sobe i apartmane, opremljene odgovarajućim nameštajem, uslugom u sobama, a blizu su i medicinske ustanove. Domaćini organizuju transfer gostiju od železničke/autobuske stanice do seoskog domaćinstva;
• seoske kuće, farme, palate i dvorci – luksuzniji seoski objekti koji ne poseduju domaće životinje. Turisti se tretiraju kao da pripadaju kraljevskoj porodici, organizuju im se lov i ribolov na privatnim posedima bez prisustva drugih turista;
• planinske kuće/kolibe – nalaze se na nadmorskoj visini od 900 do 2.200 metara i odlikuje ih rustična, romantična atmosfera. Kuće su jednostavno opremljene, a turisti moraju sami da upale vatru u kaminu koristeći drva. Često se umesto električne energije koristi svetlost sveća;
• farme/gazdinstva specijalizovana za prikupljanje lekovitog i aromatičnog bilja – turisti imaju priliku da nauče kako se koje bilje zove i za šta služi. Domaćini imaju veće bašte zasađene sa različitim lekovitim i aromatičnim biljem koje su uredno označene i tematski organizovane. Turistima su na raspolaganju različite knjige o bilju, ture pešačenja, kuvanja, a mogu da kupe i biljne proizvode poput čajeva, krema, kupki i slično. Postoje posebni programi prilagođeni deci, a na kraju svake posete gosti dobijaju poklon od domaćina (http://www.farmholidays.com/bundesverband/home/themenhoefe.html ?L=3&uabthemen=1&themen_id=3&themen_uid=28#tab=info).

Zahvaljujući ruralnom turizmu, vlasnici seoskih gazdinstava ostvaruju dodatne prihode, poboljšan je kvalitet komunalne infrastrukture i zaustavljen pad broja stanovnika, a oživeo je i kulturni život ruralnih područja širom Austrije.

Ruralni turizam u Italiji

Italija se od sredine XX veka, kao i mnoge evropske države, počela suočavati sa problemima u ruralnim područjima (depopulacija, napuštanje imanja…). Kako bi zaustavila ili ublažila ove negativne trendove, italijanska vlada je uvidela da je agroturizam jedna od dopunskih delatnosti koja bi mogla doprineti revitalizaciji sela i plasiranju poljoprivrednih proizvoda, te je 1985. godine donela poseban Zakon o agroturizmu. Italija je još uvek jedina zemlja koja ima ovaj zakon. Od momenta donošenja Zakona, pa u narednih deset godina broj turista koji su posećivali ruralne prostore Italije se povećao tri puta.

Zakon o agroturizmu je polazna osnova svim italijanskim regijama za donošenje detaljnijeg zakona koji će uzeti u obzir specifičnosti konkretne regije. Toskana, koja važi za najrazvijeniju destinaciju ruralnog turizma, prema svom Zakonu o agroturizmu, dozvoljava smeštaj u domaćinstvima sa maksimalno 30 smeštajnih kapaciteta. Usluge ishrane su rezervisane isključivo za turiste koji prilikom dolaska rezervišu sportske, kulturne ili druge aktivnosti, odnosno ukoliko rezervišu smeštaj.

Prilikom kategorizacije koriste se kriterijumi koji su podeljeni u dve grupe: obavezni (moraju ispuniti sva gazdinstva) i dodatni kriterijumi koji imaju uticaja na klasifikaciju. Turistička seoska gazdinstva označavaju se sa znakom klasa žita (1 – najniža kategorija, a 3 – najviša kategorija). Prema Zakonu o agroturizmu, postoji samo jedna vrsta turističkih seoskih gazdinstava, a to je agroturizam, dok se ostali objekti (ruralne kuće za odmor, vile, mali hoteli u ruralnim područjima) regulišu drugim turističkim propisima.

Svake godine oko dva miliona turista poseti italijanska sela i farme. Danas, Kalabrija, Sardinija, Sicilija, regija Veneto predstavljaju destinacije sa najrazvijenijom ponudom ruralnog turizma. Najpopularnija destinacija za agroturiste je i Toskana čiji se ruralni pejzaži nalaze na razglednicama, kalendarima, ali i u filmovima (film „Ispod toskanskog sunca”, snimljen 2006. godine). Od ukupnog broja ruralnih turista u Italiji, četvrtina je posetila Toskanu. Preko 10.000 farmi, vila i drugih objekata može da primi turiste širom Italije. Mnoge farme imaju u ponudi svoje gastronomske specijalitete, a turisti mogu aktivno da učestvuju u poljoprivrednim radovima sa svojim domaćinima (branje pomorandži na Siciliji ili u Toskani i sl.) (http://www.dudutki.com/217/agritourism-italy.html).

Italijanska agroturistička gazdinstva su prepoznatljiva na tržištu i po brojnim dodatnim sadržajima poput radionica tradicionalne kuhinje, slikarskih radionica, učenja italijanskog jezika, proizvodnje kozmetike od maslinovog ulja i lekovitog bilja, škola degustacije vina, brojnim radionicama za decu, aktivnostima vezanim za jahanje i slično.

 Italija se nije opredelila za razvoj tematskih seoskih gazdinstava, ali se u okviru šireg koncepta, javljaju najmanje dve kategorije: veliki zemljoposednici i porodične farme. U okviru tih kategorija izdvajaju se (Santucci, 2013):

• “Odsutni” vlasnici – žive u gradu, ponekad i dosta udaljenom od sela, a poseduju veliku kuću na farmi i nekoliko nezavisnih kuća (u kojima su nekada živeli sezonski radnici) koje su rekonstruisane u odvojene apartmane, svaki sa kuhinjom. Gostima je na raspolaganju bazen i druge pogodnosti. Kontakt sa drugim gostima je minimalan.
• Vlasnici velikih vila i zamkova – luksuzne sobe, sa elegantnim trpezarijama i nekoliko vrlo luksuzno opremljenih zajedničkih prostorija (biblioteka, bilijar sala, piano sala…), bazeni, teretana, spa centar, brojni sportovi, mogućnost jahanja konja, organizovanje lova. Osoblje, visoko obrazovano i sa dosta iskustva, obavlja sav posao, dok se vlasnik samo povremeno pojavljuje.
• Proizvodne zadruge su osnovane pre nekoliko decenija radi ostvarivanja većih prihoda i opstanka na tržištu, a izvršile su diverzifikaciju svojih proizvoda. Postojeće zgrade su rekonstruisane u sobe, apartmane, trpezarije i restorane. Članovi zadruge zaduženi su za najrazličitije zadatke – od menadžmenta preko recepcije, kuhinje, usluživanja u restoranu do animacije gostiju.
• Farmeri sa srednje velikim gazdinstvima – veće farme sa zgradama koje se transformišu u smeštajne kapacitete (nekoliko soba i apartmana sa ili bez čajne kuhinje), par zajedničkih prostorija, manji bazen, aktivnosti poput iznajmljivanja i vožnje bicikla, streličarstvo, ponekad sa restoranom otvorenim i za goste koji ne koriste usluge smeštaja. U rad su najviše uključeni članovi porodice.
• Farmeri sa manjim objektima – sadrže dve do tri sobe ili apartmana jednostavno opremljenih, sa manjom trpezarijom u kojoj ponekad turisti konzumiraju hranu zajedno sa domaćinima; aktivnosti koje mogu da se upražnjavaju na otvorenom prostoru su minimalne.
• Edukativne farme – namenjene su deci iz gradskih sredina kako bi naučili sve vezano za prirodu, poljoprivredu, hranu, a njima obično upravljaju zadruge i srednji poljoprivrednici.
• Organske agroturističke farme kojima upravljaju zadruge ili individualni poljoprivrednici karakteriše primena metoda organske proizvodnje i metoda kojima se štiti životna sredina i obezbeđuje efikasnije poslovanje (primena solarne i energije vetra, kompostiranje otpada i ostataka hrane i sl).

Ruralni turizam u Mađarskoj

Ruralni turizam u Mađarskoj je usmeren ka turističkom aktiviranju salaša i drugih seoskih domaćinstava. Naročito postoje sličnosti između salaša srednjeg i južnog dela mađarske nizije i vojvođanskih salaša, te se njihova iskustva mogu dragoceno iskoristiti. U Mađarskoj su sprovedene brojne akcije i preduzete razne mere za zaštitu i očuvanje salaša. O salašima postoji mnogobrojna i raznovrsna literatura, stavljeni su pod zaštitu, pretvoreni u muzeje pod otvorenim nebom, uključeni su u turizam itd. U Mađarskoj su prisutne tri tendencije prema problematici salaša: očuvanje tradicionalnih vrednosti, vraćanje stanovništva na salaše i razvijanje ruralnog turizma. Za uključivanje starih salaša u turizam postoji veliko interesovanje turista iz razvijenih zapadno-evropskih zemalja. Značajan pomak u turističkom aktiviranju salaša učinjen je njihovim povezivanjem sa nacionalnim parkovima. Posebno se vodi računa da se hrana priprema na tradicionalan način, npr. od zdravih namirnica gajenih u biobaštama. U ovim baštama se gaji razno povrće i ukrasno bilje, karakteristično za područje u kom se salaš nalazi (Radonjić, 2011).

Mnogi salaši su mesta okupljanja lovaca i ribolovaca, a ove aktivnosti se organizuju i za turiste. Na salašarskim ribnjacima organizuju se ribolovački turniri koji su propraćeni tradicionalnim kuvanjem riblje čorbe, muzikom i domaćim vinom. Lovačka i ribolovačka oprema se na nekim salašima može iznajmljivati. Na pojedinim salašima postoje bazeni, saune, fitnes centri i usluge masaže. Na njima je boravak obogaćen kratkim programima za očuvanje zdravlja (http://www.fatosz.eu/az+ev+szallasadoi.html).

Rukovodeći se ovim primerima, moguće je iskoristiti neka iskustva prilikom kreiranja turističke ponude ruralnih područja kod nas. Posebno su, zbog velike sličnosti sa salašima Vojvodine, značajna iskustva u zaštiti i turističkom aktiviranju mađarskih salaša. U Mađarskoj je 1998. godine bilo registrovano oko 2.000 kreveta u ruralnim područjima, a tražnja je bila vrlo skromna te je popunjenost postojećih kapaciteta iznosila 10%. Tri godine kasnije (2001. godine), ukupan broj smeštajnih kapaciteta je porastao na 6.675 kreveta, da bi u 2012. godini dostigao broj od 47.000 registrovanih kreveta u seoskim gazdinstvima. Važnu ulogu u razvoju i promociji ruralnog turizma ima organizacija mađarskog agro i ruralnog turizma (Klarić, 2012). Seoska turistička gazdinstva se označavaju znakom suncokreta, od 1 do 4. Da bi neko gazdinstvo dobilo najvišu kategoriju (4 suncokreta) mora da ispuni uslove poput toga da svaka soba mora imati svoje kupatilo, dobro uređeno i opremljeno gazdinstvo, odvojenu trpezariju od dnevnog boravka, vrt i osiguran parking.

 Jedna od najpoznatijih ruralnih destinacija u Mađarskoj je stari grad Holoko (Holloko) koji ima oko 65 kuća od kojih su čak 1/3 vikendice. Turisti mogu obići lokalne muzeje ili radionice i razgledati objekte sa srednjovekovnom arhitekturom. Među destinacijama ruralnog turizma izdvaja se i Hortobađi (Hortobágy), najveće zaštićeno područje u Mađarskoj i najveći prirodni travnjak u Evropi. Kraj je poznat po zaštićenim vrstama životinja i selima koja nude smeštaj i brojne dodatne aktivnosti. U jednom od sela (Máta Stud) nalazi se najznačajniji centar za uzgoj konja kapaciteta od 250 konja. Takođe, ovaj kraj je prepoznatljiv po očuvanim starim zanatima među kojima se posebno izdvaja grnčarija. Za turiste je zanimljivo i selo Megejer (Megeyer) jer se celo može iznajmiti.

Turistima je interesantno i jedno od najmanjih mađarskih sela, Felsozenterzebet (Felsőszenterzsébet), koje ima samo 15 stanovnika. U njemu se nalazi organska farma Ozon (Ózon) koja nudi turistima da se upoznaju sa svakodnevnim aktivnostima i načinom života na farmi, postoji mogućnost hranjenja koza, ovaca, goveda i ptica. Farma je poznata po domaćim, organski proizvedenim sirevima, voću i povrću. Organske farme postoje i u ekoparku kod mesta Bukosd (Bükkösd). Farme poseduju nekoliko vrsta tradicionalnih mađarskih domaćih životinja poput mađarskog sivog govečeta, mangulice koja je zakonom zaštićena i racka ovce. Turistima se organizuju šetnje, jahanje i lov (jelen lopatar, muflon, divlja svinja i drugo). Regija Balatona je poznata kao vinski region te se ovde za turiste organizuju brojne edukacije i degustacije domaćih vina. (http://gotohungary.com/villagetourism;jsessionid=E1E4E76760715EB13B0171B829FC2F3A/-/article/culture-tradition-and-heritage-hungary%E2%80%99s-folk-traditions).

Ruralni turizam u Hrvatskoj

Ruralni turizam u Hrvatskoj se planski počeo razvijati od 1990. godine, a pre toga se samoinicijativno razvijao u selu Otok u Slavoniji, dubrovačkom primorju i u unutrašnjosti ostrva. Početkom 90-ih godina XX veka donete su zakonske regulative za bavljenje ruralnim turizmom na inicijativu Saveza seljaka Hrvatske, Instituta za turizam i preduzeća „Hrvatski farmer“. Temelj ruralnog turizma je turizam na seoskim gazdinstvima. Ruralni turizam se razvijao sa ciljem da se rasterete obalne regije i urbani centri i kako bi se ojačala seoska ekonomija.

 Turizam na seoskim gazdinstvima najrazvijeniji je na području Istarske opštine zahvaljujući blizini velikih inostranih emitivnih područja (Nemačka, Austrija i Italija), ali pre svega zbog prirodnih uslova (zdrava klima, očuvana priroda, odsustvo buke) i očuvanog kulturnog nasleđa. Ponudu čine brojne biciklističke i pešačke staze, konjički centri, vinski putevi (Bujštine, Buzeštine, Poreštine, Vodnjanštine…), te razvijena mreža restorana sa tradicionalnom kuhinjom. Većina sela je dobro prometno povezana, s razvijenom  mobilnom i fiksnom telefonijom. Od vrsta seoskih gazdinstava, u Istri su najzastupljenije ruralne kuće za odmor. To su kamene kuće kod kojih se prilikom obnavljanja morao poštovati prvobitni izgled i raspored prostorija, a renoviranje se smelo vršiti samo radi poboljšanja osećaja udobnosti (kupatila, osvetljenje i sl). Vlasnik turistima iznajmljuje celu kuću i ne učestvuje u pružanju dodatnih usluga poput pružanja usluga ishrane. Dnevni najam u sezoni može da dostigne cenu i do 250 evra.

 Najveći broj turista u ruralnom turizmu Istre je iz Nemačke, Holandije, Italije i Velike Britanije, dok je znatno manji broj dolazaka turista iz dalekih zemalja (Izrael, Novi Zeland). Strani turisti su sve više zainteresovani za kupovinu kuća u Istri („druga kuća”). Englezi i Irci su zainteresovani za stare kamene kuće, Italijani žele kuće koje će biti što bliže moru, Nemci traže nove kuće, a Austrijanci kupuju stare kamene kuće u srednjoj Istri sa većim imanjima koje potom obnavljaju.

 Najveći broj ruralnih turista u Hrvatskoj je u periodu od polovine aprila do polovine novembra. Najviše cene u seoskim gazdinstvima su u julu i avgustu, dok ona gazdinstva u čijoj okolini je razvijen lovni turizam najveću popunjenost kapaciteta imaju u zimskom periodu. Među najatraktivnijim destinacijama ruralnog turizma u Hrvatskoj su Labinština, područje od Svetvinčenta prema Puli, Bujština s Motovunom i opština Cerovlje.

 Dva zakona koja regulišu rad turističkih seoskih gazdinstava su Zakon o ugostiteljskoj delatnosti i Zakon o pružanju usluga u turizmu, dok se kao podzakonski akt koristi Pravilnik o pružanju ugostiteljskih usluga u seljačkom domaćinstvu. Postoji nekoliko tipova seoskih porodičnih gazdinstava:

–  agroturizam (hrvatski: turističko seosko obiteljsko gospodarstvo) – seosko gazdinstvo na kojem je poljoprivreda osnovna, a turizam dodatna aktivnost. Vlasnik gazdinstva živi sa porodicom na njemu, a višak prostora koristi za turističke usluge. Izdvajaju se tri podvrste gazdinstava (dve podvrste u otvorenom tipu i jedna u zatvorenom tipu agroturizma) gde se kao kriterijum uvažava broj osoba kojima se mogu pružiti usluge ishrane i/ili smeštaja;

–  gazdinstvo za degustaciju (hrvatski: kušaonica/kušaona) – seosko gazdinstvo koje se bavi profesionalnom proizvodnjom jednog ili nekoliko tipičnih proizvoda za kraj u kojem se nalazi (vino, rakija, ulje, med, sir, suhomesnati proizvodi, voće, bademi i drugo). Ovakvo gazdinstvo može da organizuje degustaciju i prodaju tradicionalnih proizvoda za maksimalno 80 osoba, bez nuđenja toplih jela, već samo narezaka proizvoda. Domaćinstvo ne poseduje smeštajne kapacitete;

–  ruralna kuća za odmor – adaptirana (ili verna kopija) tradicionalna kuća kod koje se posebno moraju poštovati uslovi ambijentalne i tradicionalne arhitekture i gradnje. Celokupna kuća se iznajmljuje turisti (ne soba ili apartman), a vlasnik kuće ne živi na tom gazdinstvu, ali postoji stalna komunikacija gost-domaćin;

–  ruralno noćenje sa doručkom –  ruralni bed and breakfast (B&B), odnosno noćenje s doručkom je gazdinstvo koje pored usluga smeštaja (sobe ili apartmani) pruža i usluge doručka u kojem bar jedan proizvod mora biti iz sopstvene proizvodnje. Kao posebna podvrsta javlja se Bike&Bed („bicikl i krevet“) koji je namenjen turistima biciklistima, te takvo gazdinstvo mora imati i prostoriju za ostavljanje bicikala, kao i eventualni servis;

–  ruralni porodični hotel (hrvatski: ruralni obiteljski hotel) – gazdinstvo sa većim brojem kreveta (ne manje od 5, a oko 10 do 15). Objekti se ne smeju nadograđivati, a sadrže sve što i mnogi hoteli u gradu – recepciju, restoran, dodatne sadržaje poput wellness-a, bazena… Ovi hoteli mogu biti i tematski (vinski, ribolovni…);

–  ruralni kamp – pružanje usluga smeštaja na otvorenom i uređenom prostoru za šatore, karavane, kampere koji ne iziskuje blizinu velikih gradova niti njegovu povezanost s javnim prevozom, i

–  ruralno kamp odmorište – parking mesta za kamp vozila koja se tu kraće zadržavaju i mogu dobiti određene servisne usluge (snabdevanje vodom i električnom energijom, pražnjenje otpadnih voda, odmor od puta…).

Korišćena literatura:

1. Baćac, R. (2011). Priručnik za bavljenje seoskim turizmom. Zagreb: Ministarstvo turizma Republike Hrvatske.
2. Klarić, J. (2012). Selektivni vidovi agroturizma u Europi i svijetu, diplomski rad. Split: Sveučilište u Splitu, Ekonomski fakultet.
3. Pasinović, M.M. (2006). Menadžment prirodnih i kulturnih resursa. Bar: Univerzitet Mediteran, Fakultet za turizam, hotelijerstvo i trgovinu.
4. Radonjić, D. (2011). Održivi razvoj ruralnog turizma, master rad. Beograd: Univerzitet Singidunum.
5. Santucci, F. M. (2013). Agritourism for Rural Development in Italy, Evolution, Situation and Perspectives. British Journal of Economics, Management & Trade, 3(3), 86-200.
6. http://gotohungary.com/villagetourism;jsessionid=E1E4E76760715EB13B0171B829FC2F3A/-/article/culture-tradition-and-heritage-hungary%E2%80%99s-folk-traditions
7. http://www.dudutki.com/217/agritourism-italy.html
8. http://www.farmholidays.com/bundesverband/home/themenhoefe.html?L=3&uabthemen=1&themen_id=3&themen_uid=28#tab=info
9. http://www.fatosz.eu/az+ev+szallasadoi.html