MOJKOVAČKA BITKA IZ 1916. GODINE I CRNOGORSKI NACIONALNI IDENTITET

MOJKOVAČKA BITKA IZ 1916. GODINE I CRNOGORSKI NACIONALNI IDENTITET

Autor: Msr Ognjen Karanović, istoričar

„Da ne beše onog krvavog Božića na Mojkovcu, ne bi bilo ni našeg vaskrsenja na Kajmakčalanu“, reči su svetog vladike Nikolaja žičkog i Ohridskog, odnosno vladike Nikolaja Velimirovića, koje su se odnosile na uzročno-posledičnu vezu u „istorijskim nitima“ isprepletenoj sudbonosnoj relaciji između dve stradalne pobede, opet dve, srpske vojske nad zločinačkim agresorima tokom „paklenog grotla“ Velikog rata. Nakon odlučnog i uspešnog otpora srpskog naroda, kao i njegovih slobodarskih država Srbije i Crne Gore u prve dve godine rata, krajem 1915. godine, Vrhovna komanda Nemačke carske armije preuzima sudbinu fronta Centralnih sila prema Srbiji i na Balkanu u svoje ruke. Planovi neprijateljskih snaga sastojali su se u strategiji jednovremenog i koncentričnog udara na srpske oružane snage sa tri strane. U skladu sa planiranom ratnom taktikom, bilo je predviđeno da austrougarske snage Srbiju, ali i Crnu Goru napadnu sa zapadne strane, dok bi sa severne granice Srbije prema Dvojnoj monarhiji, odnosno preko reka Save i Dunava usledio udar najelitnijih nemačkih trupa, sa osnovnim pravcem prodora duž doline reke Morave, a na istočnim i jugoistočnim srpskim granicama, bugarska vojska imala je zadatak da srpskim armijama preseče odstupnicu duž Vardarske doline, a prema granicama Grčke. Na opisani način, bilo je predviđeno uništenje ove dve srpske države, čime bi Centralnim silama bio „otvoren put“ prema daljem „napredovanju na Istok“. U prvi mah, geopolitički i strateški položaj malene države i njene vojske, kakve su bile Crna Gora i crnogorske odbrambene snage, u odnosu na nadmoćnu nadiruću silu austrougarske soldateske, bio je izuzetno težak. Neprijatelj je bio uveren da će, u borbama i oskudici potpuno iscrpljenu vojsku brzo slomiti, a zajedno sa njom i već poraženu srpsku armiju, koja se preko teritorije Crne Gore povlačila prema Albaniji.

Pored ovog pravca, kritičan je i bio deo na liniji Cetinje-Nikšić-Šavnik, koji je branio Hercegovački odred u borju od 9000 boraca, a naspram 60 hiljada neprijateljskih vojnika. U ofanzivi protiv crnogorskih snaga, ukupno je angažovano 90 hiljada pripadnika austrougarskih vojnih jedinica. Snage crnogorske odbrane u ukupnom broju od 43 hiljade pripadnika, bile su zapravo angažovane u završnoj fazi jedne veće vojne akcije poznate pod nazivom „Mojkovačka operacija“. Pomenuta operacija podrazumevala je angažman čuvene „Sandžačke vojske“ crnogorskih trupa, koja je imala zadatak odbrane zemlje od Boke kotorske, pa sve do Zlatibora i Užica u periodu od oktobra 1915. do januara 1916. godine. Zapravo, iste su bile angažovane u odbrani severoistočnog dela Crne Gore sa osnovnim zadatkom zaštite levog boka i pozadine srpske vojske od napada austrougarskih snaga iz istočne Bosne. Završna faza ove Mojkovačke operacije bila je, ustvari Bitka na Mojkovcu. Serdar Janko Vukotić dobio je naređenje od Vrhovne komande i samog kralja Nikole da pod cenu najvećih žrtava obezbedi izvlačenje srpske vojske preko Crne Gore. Napad austrougarske vojske na sve linije odbrambenih frontova crnogorskih odreda počeo je 5. januara 1916. godine. Austrougarski 8. korpus pod komandom generala Trolmana napadao je linije odbrane u pravcu Berana, a neprijateljski 19. korpus izvršio je operativna dejstva na Lovćen.

Crnogorska Sandžačka vojska u sadejstvu sa srpskim jedinicama, a pod komandom serdara Vukotića branila je front širine 140 km. Pod komandom general-majora Vilhelma Rajnera, austrougarske snage izvršile su glavni napad na Mojkovac i to na dan pravoslavne božićne svetkovine, odnosno 6. januara 1916. godine. Ujutro, na Badnji dan počela je silovita i duga artiljerijska paljba po snežnim kosinama crnogorskih teško utvrđenih položaja Uloševine i Bojine njive kod Mojkovca. Nekoliko neprijateljskih bataljona, među kojima i tri mađarsko-honvedska, uspeli su da ovladaju pomenutim položajima na Uloševini i Bojinoj njivi, a potom i da crnogorske snage odbace do položaja Razvršje. Na taj način, austrougarske snage su ugrozile odbranu same odstupnice srpske vojske na čuvenim „Mojkovačkim vratima“, pa je jedina mogućnost opstanka labavih linija odbrane crnogorske vojske pronađena u ređenju Vrhovne komande i serdara Vukotića da jednim silovitim kontranapadom sa Razvršja povrate kontrolu nad napuštenim položajima. U božićnu zoru, narednog dana, 7. januara, dolazi do kontranapada crnogorskih snaga u okolnostima tzv. „susretnog okršaja“ na snegom zavejanim kosinama Razvršja.

Strahovito teške borbe „prsa u prsa“, sa pratećom artiljerijskom vatrom, koje su se odigrale u toku dana, omogućile su Kolašinskoj brigadi napad Bojinu njivu, čime je neprijatelj bio zaustavljen, ali po cenu velikih napora i žrtava u redovima crnogorskih branilaca. Istog dana, negde oko 11 i 30 časova Drobnjački bataljon je jurišom i uz borbe bajonetama uspeo da ovlada kotom Bojina njiva. U ponovnim borbama „prsa u prsa“ lično su učestvovali komandanti Drobnjačkog bataljona Nikola Ružić, ali i austrougarski general Rajner. Nakon brojnih međusobnih juriša, oko 15 časova austrougarske snage su odbačene sa svojih položaja u korito reke Lepešnice, odakle su sve do 10. januara bezuspešno pokušavale da izvrše napad na Mojkovac. Međutim, sve austrougarske jedinice na „crnogorskom frontu“ bile su zaustavljene. Time je Bitka na Mojkovcu za crnogorsku stranu pobedonosno završena. U direktnom sudaru 20 hiljada neprijateljskih vojnika sa 6500 crnogorskih ratnika, austrougarske snage imale su preko 700 stotina ljudi izbačenih iz stroja, od kojih je 224 smrtno stradalo. Crnogorske snage imale su 205 poginulih boraca, a njihove snage ostale su na svojim položajima sve do kapitulacije Kraljevine Crne Gore i raspuštanja Crnogorske kraljevske vojske 21. januara 1916. godine. Pobedom na Mojkovcu, Crna Gora je spasila srpsku vojsku i izbegli narod od sigurnog poraza i opšte nacionalne propasti, čime je ova bitka trajno upisana u memoare najsvetlijih primera nacionalne solidarnosti i ljudskog požrtvovanja u istoriji srpskog etnosa.

Više od jednog veka kasnije, Bitka na Mojkovcu, za značajan deo crnogorskih političkih i intelektualnih elita, ali i za jedan segment javnosti, više ne predstavlja duhovno-socijalni i istorijski „fundament opstanka“ i potvrde nacionalnog identiteta, uz nesporni simbol „krune saradnje“ između dve bratske države i njihovog naroda. Naprotiv! Pokušaćemo da saznamo koje su istorijske okolnosti i uslovi generisali današnju percepciju značaja ovog važnog istorijskog događaja, te da li se isti danas može posmatrati u analizama egzistencije i strukture nacionalnog identiteta većinskog naroda u Crnoj Gori. Govoriti o nacionalnom identitetu Crnogoraca danas nije nimalo lako. Crna Gora je u svojoj istoriji nazivana srpskom Spartom, Pijemontom srpskog naroda, srpske krune dragim kamenjem, buktinjom srpske slobode…kako su je nazivali najumniji i najviđeniji Srbi, poput Laze Lazarevića, Alekse Šantića, Sima Matavulja, Branka Radičevića i dr. Ta i takva Crna Gora, zemlja Svetoga Petra Cetinjskog i Svetoga Vasilija Ostroškog, zemlja čojstva i junaštva, hrabrosti i poštenja, danas u najvećoj meri živi samo u sećanjima, knjigama i pričama. Ta i takva Crna Gora, dostojanstvena i dostojna poštovanja prestala je da postoji nakon dolaska komunističkog režima. Tada dolazi do pokretanja tzv. „crnogorskog pitanja“, a nova nacija je rođena 1. 5. 1945. nakon objavljivanja teksta „O Crnogorskom nacionalnom pitanju“ u listu Borba, autora Milovana Đilasa.

Tim činom komunisti su samo nastavili ono sto su započeli crnogorske ustaše Sekula Drljević i Savić Marković Štedimlija. Od tada do današnjeg dana u kontinuitetu u Crnoj Gori traje akcija ubijanja duše i nacionalne svesti Crnogoraca. Tada su to radili komunisti, a danas njihovi ideološki sledbenici, koji se, doduše, jesu preobukli u nova odela i zamenili parole, ali je suštna ostala ista. Ta suština se sastoji u „desrbizaciji“, stvaranju nove nacije, brisanja kolektivnog pamćenja i svesti. Način rada je ostao isti. Razoriti narod u moralnom, duhovnom i nacionalnom smislu, izazivajući raskol i podele u stanovništvu, sprovoditi ateizaciju i amoralizaciju i kao što je među prvima akcijama nakon Drugog svetskog rata, novonastali režim prvo krenuo u uništavanje Crkve, kao čuvara nacionalne svesti, tako se i danas u njihovoj borbi najviše napada Crkva. Jer cilj je jasan – prvo uništiti narod u duhovnom smislu.

Srbi su u Crnoj Gori, umesto kao državotvorni narod, u javnom servisu (ili bolje reći servisu partija na vlasti) često proglašavani kao podstrekač višedecenijskog razdora, propovednici primitivizma i velikosrpske militante politike u Crnoj Gori. I sve to sa jedinim zadatkom – konačno stvaranje nove, crnogorske nacije, koja nema ništa zajedničko sa srpstvom. Takvo falsifikovanje istorije nauka, naravno, odbacuje, ali prihvata vladajuća elita u Crnoj Gori, koja te lažne istorijske podatke promoviše kroz razne pseudoreligijske, parakulturne i kvazinaučne organizacije. Takve organizacije, kao što su Crnogorska pravoslavna crkva, Dukljanska akademija nauka i umetnosti, Matica crnogorska… zapravo su samo razni uslužni servisi za različite potrebe dominantnog režima. Da se razumemo, niko ne spori bilo kojoj socijalnoj zajednici na Balkanu ili bilo gde na svetu da iz sopstvenih redova generiše fundamente svog nacionalnog identiteta. Tako, niko to ne spori ni crnogorskim političkim elitama. Međutim, postavlja se pitanje funkcionalnosti i svrsishodnosti nacionalnog identiteta koji se zasniva na stvaranju fobije prema sopstvenim precima, što je „put“ koji su odabrale bošnjačke i hrvatske političke elite u generisanjima svojih nacionalnih identiteta.

Da opisani proces geneze nove nacije može da „preuzme“ nekontrolisane, pa i monstruozne dimenzije govori i sledeći podatak. U Ozrinićima kod Nikšića, na groblju kod hrama Presvete Bogorodice, nalazi se grobnica oficira Staniše Nikolića, nosioca Obilića medanje. Upućeni meštani kažu da je oficir Staniša Nikolić odredio za života koji epitaf treba da bude na njegovom grobu. Ta njegova oporuka je ispoštovana od strane porodice o čemu svedoči fotografija nekadašnje nadgrobne ploče koja je do skora postojala. Međutim, posle smrti Stanišinog unuka, njegov sin a Stanišin praunuk je skinuo nadgrobni spomenik sa epitafom a postavio novi na kojem je nestao epitaf koji je Staniša za života ostavio da bude na spomeniku. Ostaje otvoreno pitanje da li je uzrok tome stih u epitafu – „Za spas srpskih ideala“? Stanišin praunuk je sadašnji rektor Univerziteta Crne Gore Danilo Nikolić. NJegoš bi kazao: „Ođe ljudsko prestaje poznanje“.