Geopolitika Istoka

Geopolitika Istoka

Autor: Milorad Vukašinović

Od početka svetske ekonomske krize 2008. godine svet se suočava sa fundamentalnim promenama u međunarodnim odnosima. Pojedini teoretičari zastupaju zanimljivo stanovište o krahu zapadnocentrične (amerikanocentrične) slike sveta koja se u proteklih desetak godina ispoljavala u širokom spektru: od kraha neoliberalnog koncepta ekonomije, preko demografskog opadanja Zapada, do urušavanja jednog pseudokulturnog modela čiji je slogan bio „Amerika kao ideja“.

Jedan broj geopolitičkih pisaca (poput Leonida Ivašova) ukazuje na doskorašnju prevlast zapadnog geopolitičkog modela koji je na odlučujući način uticao na najvažnije istorijske događaje u prošlom 20. veku. Zaista, od pojave Mekinderove Geografske osovine istorije (1904), odnos prostornog i političkog, uz izvesne varijacije, odvijao se u skladu s geopolitičkim dualizmom „kopno – more“ koji je prvi teorijski artikulisao poznati britanski naučnik. Suština ovog geopolitičkog dvojstva zasnovana je na razumevanju teritorije „kao politički omeđenog dela Zemljine površine“. Otuda i Mekinderove pojmove Evroazije (Svetskog ostrva), Srca sveta (Središnje zemlje), Istočne Evrope i kontrole Hartlenda, treba posmatrati u kontekstu jedne klasične zapadnocentrične (atlanske) slike sveta u čijem su središtu države ipak opstale kao osnovni subjekti međunarodne politike.

Do kvalitativne promene u zapadnističkom poimanju odnosa prostornog i političkog dolazi šezdesetih godina prošlog veka i to pod uticajem fenomenalnih otkrića u oblastima nauke i tehnologije. Na tim osnovama nastaje nova paradigma epohe globalizacije koju je u svom delu Između dvaju epoha (1970) formulisao tadašnji guru atlantizma Zbignjev Bžežinski. Suština njegovog izlaganja svodi se na kritiku države kao zastarelog mehanizma za rešavanje sve složenijih problema u jednom svetu „globalne međuzavisnosti“ koji oblikuje fenomen „tehnotronične revolucije“. Na taj način brišu se razlike između unutrašnje i spoljne politike jedne države i stvara novo okruženje koje oblikuju rastuće informacione tehnologije i niz transteritorijalnih aktera (multinacionalne kompanije, nevladine organizacije) povezanih na toj osnovi. Kao pristalica „mekog globalizma“ Bžežinski je dopuštao postojanje države u jednom periodu „tranzicije“ do uspostavljanja „novog svetskog poretka“ na čelu sa SAD-om kao „prvom globalnom postmodernom imperijom“, tj. centrom globalnog upravljanja koja svoj uticaj širi na periferiju „svetskog privrednog sistema“. Tako zamišljen svetski poredak zapravo je strogo hijerarhijski strukturiran i treba da služi isključivo interesima „globalnog menadžmenta“ koji čine predstavnici najuticajnijih transnacionalnih korporacija. U tako osmišljenom poretku obaveza svetske periferije je da sve svoje standarde prilagodi interesima centra, nezavisno od svojih realnih potreba. Ovakav tip zapadnih integracija danas simbolizuju EU, NATO, NAFTA i drugi slični sporazumi.

Nasuprot ovom konceptu od 2008. godine do danas pojavljuju se konture višepolarnosti koja sve više poprima odgovarajuće geopolitičke karakteristike. U središtu jednog „novog civilizacijskog ciklusa“ svakako su evroazijski džinovi Rusija, Kina i Indija, ali i zemlje islamskog sveta, Afrike i Latinske Amerike. Suština ovog alternativnog koncepta je u jednoj drugačijoj viziji sveta koja je zasnovana na modelu „prožimanja civilizacija“. Za razliku od ideologije globalizma koja nameće bespogovornu unifikaciju sveta, geopolitika Istoka počiva na „načelu solidarnosti“ što učesnicima omogućava da se ovom vidu integracija prilagode u skladu sa svojim interesima i realnim potrebama. Osnovne karakteristike ovog geopolitičkog modela su: razvoj realne ekonomije, objedinjavanje sredstava koja obezbeđuju opšti porast ekonomskih aktivnosti (dakle u skladu sa interesima društva), ravnomerna raspodela ostvarenih benefita na šire društvne slojeve (samo u Kini srednji sloj obuhvata 600 miliona ljudi) i što je najvažnije obezbeđivanje unutrašnjih državnih mehanizama za kontrolu kapitala, posebno u oblasti finansija. Nema sumnje da je tipičan primer ovakve koncepcije kineski geopolitički model „Jednog pojasa i jednog puta“ koji će kada bude završen povezivati Aziju, Evropu i Afriku. Na taj način biće stvoren najveći svetski ekonomski koridor koji obuhvata preko 4,4 milijarde ljudi i ekonomije vredne preko 21.000 milijardi dolara.