Odnosi EU i Rusije

Autor: Lazar Slepčev, politički analitičar

Odnosi Rusije i evropskog Zapada imaju duboke istorijske korene, imajući u vidu da je Rusija svojim velikim delom na evropskom kontinentu. Karakteristika tih odnosa je, s jedne strane prožimanje kulturnih, naučnih i ekonomskih potencijala, ali i čestih ratnih sukoba i zaoštrenih odnosa. Kao i u slučaju Amerike, odnosi Evrope sa Rusijom (SSSR-om), dobijaju jedan poseban oblik završetkom Drugog svetskog rata. Sile pobednice dele Evropu na zone interesa, gde Amerika dominantno vrši uticaj na evropskom zapadu, dok je veći deo centralne Evrope i evropskog istoka postao zona uticaja SSSR-a.

Stvaranjem NATO saveza 1949, pod izgovorom zaštite od komunističke pretnje, nastaje dubok jaz između dve vodeće sile pobednice, SAD i SSSR-a. Otpočinje period poznat kao „hladni rat“. Sve veća prisutnost i uloga NATO-a na tlu evropskog zapada, a naročito ulazak Zapadne Nemačke u Savez, izazvali su odgovor na Istoku. Na inicijativu Nikite Hruščova, 14. maja 1955. godine u Varšavi, dolazi do potpisivanja Sporazuma o prijateljstvu, saradnji i međusobnoj pomoći, poznatijeg kao Varšavski pakt.  U članstvo ulaze sve evropske zemlje koje su u tom trenutku pod direktnim uticajem SSSR-a: NR Albanija (istupila 1968), NR Bugarska, Čehoslovačka SR, Nemačka DR (do 1990), NR Mađarska, NR Poljska, SR Rumunija i naravno SSSR. Jugoslavija nije bila članica, jer je ranije (1948) došlo do sukoba SFRJ sa SSSR-om. Jasno je, dakle, da je ovaj čin bio samo odgovor Moskve na akcije koju su SAD pokretale na zapadu.

Tokom decenija „hladnog rata“, saradnja Moskve i evropskog zapada se uglavnom svodila na kupovinu jeftinih ruskih energenata, ruda i sirovina. Padom Berlinskog zida i ekonomskim kolapsom SSSR-a, nastaju radikalne promene na tlu Evrope. Sve države članice Varšavskog pakta, okreću se isključivo Zapadu, dok republike članice SSSR-a postaju samostalne države. Čehoslovačka se dezintegriše mirnim putem, dok Jugoslavija nestaje kao država u seriji građanskih ratova 90-ih.

I sama Rusija u tom periodu prihvata liberalno-kapitalistički model i to u najsurovijoj verziji „šok terapije“ Svetske banke i MMF-a, čime postaje lak plen zapadnih bankara i lokalnog polusveta. Korupcija i kriminal su cvetali, a Rusija je preživljavala jednu od najtežih decenija svoje istorije.

Paralelno sa održavanjem privida partnerskih odnosa sa Rusijom, Zapad (Amerika) krši obećanje o neširenju NATO-a na istok, dato Mihailu Gorbačovu tokom pregovora o ujedinjenju Nemačke. Pri tome, bivše članice Varšavskog pakta ubrzano postaju članice NATO-a i otpočinju proces integracije u EU.

Godine 1999. godine, paralelno sa agresijom NATO-a na SR Jugoslaviju, ruske bezbednosne strukture otpočinju jednu tihu tranziciju vlasti. Marginalizuje se, a potom i uklanja predsednik Boris Jeljcin (prinuđen na ostavku), a na njegovo mesto instalira kadar FSB-a Vladimir Vladimirovič Putin. Prvu deceniju 21. veka obeležilo je dovođenje države u red, ekonomsko stabilizovanje, jačanje privrede i vojske.

Godine 2007. na Minhenskom bezbednosnom forumu, Putin prvi put otvoreno kritikuje američku ekspanzionističku politiku i nepoštovanje međunarodnog prava. U međuvremenu, kao odgovor na ruskom jačanje, EU u svoje članstvo 2004. godine prima skoro sve bivše članice Varšavskog pakta. Sve otvoreniji rivalski odnos Rusije i Zapada dobija dodatno ubrzanje. Dvanaestodnevna invazija na Gruziju, avgusta 2008. bila je prva ozbiljna demonstracija vojne moći Rusije i njene odlučnosti da štiti nacionalne interese i van zemlje.

Tokom tog perioda, ekonomski odnosi EU i Rusije nisu prekidani, tim pre što su evropske privrede maksimalno koristile pristup jeftinim ruskim energentima. Vešto balansirajući tokom svoja četiri kancelarska mandata, Angela Merkel je (uprkos pritiscima SAD-a), isposlovala izgradnju Severnog toka 2 za transport ruskog gasa u Nemačku i druge zemlje Zapada. Projekti Južni tok i (delimično) Turski, bili su sprečeni pritiscima SAD-a. Godine 2014. nastupa prekretnica i radikalno udaljavanje u odnosima Rusije i Zapada.

Službe SAD-a organizuju državni udar u Ukrajini, instalirajući režim zasnovan na ekstremno antiruskim idejama. Rusija potom munjevito stavlja Krim pod svoju kontrolu, dok Kijevski režim vojno napada istočne regione zemlje, naseljene većinskim ruskim stanovništvom. Zapad uzvraća ekonomskim sankcijama protiv Rusije zbog aneksije Krima.

Zemlje Zapada sve otvorenije organizuju i opremaju ukrajinsku vojsku, stvarajući od Ukrajine poligon za sukob protiv Rusije. Kriza postaje nepremostiva. Godine 2022, 24. 2. Rusija otpočinje Specijalnu vojnu operaciju na teritoriji Ukrajine, čime kreće otvoreni vojni sukob koji još uvek traje. Zapad radikalizuje političku sankciju, svrstavajući se time otvoreno na ukrajinsku stranu. Stiče se utisak da je Rusija već odavno, a naročito od 2014. izgubila svaku iluziju o saradnji i partnerstvu sa Zapadom, što pokazuje ubrzani razvoj i ulaganja u strateške grane privrede, proizvodnju hrane kao i razvoj vojnog kompleksa. Rusija svoje partnere i saveznike sada pronalazi u drugim delovima sveta, te kroz integracione formate kao što su BRIKS I ŠOS umnogome utiče na izgradnju nove geopolitičke mape sveta.

Nema sumnje da će odnosi Rusije i Zapada još dugo biti u prekidu, upravo kako je i na simboličkoj ravni to pokazao čin miniranja Severnog toka 2.